صائب تبریزی، یا میرزا محمد علی صائب تبریزی، در سال ۱۰۰۰ هجری قمری در تبریز چشم به جهان گشود. پدر او تاجری معتبر و سر شناس بود. صائب و خانواده‌اش جزء هزاران خانواده‌ای بودند که به دستور شاه عباس اول صفوی از تبریز به اصفهان هجرت کردند. این خانواده‌ها در محلۀ عباس آباد اصفهان ساکن شدند و تبارزه یا تبریزی‌های اصفهان نام گرفتند. دهم تیر ماه روز بزرگداشت صائب است. به همین بهانه میزبون قصد دارد به معرفی اجمالی این شاعر گران‌قدر بپردازد و همراهان همیشگی خود را به آرامگاه این شاعر نامی در اصفهان دعوت کند.
چکیده‌ای از زندگی صائب
پس از هجرت از تبریز به اصفهان، در این شهر پر رونق، صائب به آموختن علوم عصر پرداخت. او در جوانی سفر حج را تجربه کرد و در راه بازگشت به مشهد سفر کرد. او در سال ۱۰۳۴ هجری قمری در سی و چهار سالگی از اصفهان به هندوستان رفت و سپس به هرات و کابل رفت. در کابل حاکم وقت کابل، ظفر خان، یا خواجه احسن الله که خود شاعر و ادیب بود از صائب به گرمی استقبال کرد. او که به صائب بسیار مهر می‌ورزید وقتی به خاطر جلوس شاه جهان عازم دکن شد صائب را نیز با خود به دکن بُرد.
صائب در سال ۱۰۴۲ هجری قمری یعنی در چهل و دو سالگی به ایران بازگشت و در اصفهان ساکن شد. در این زمان شاه عباس دوم صفوی بر سر حکومت بود. شاه عباس دوم به صائب لقب ملک الشعرایی داد. در آن زمان این شاعر بزرگ در بین شاعران هندی، عثمانی و ایرانی معروف و مشهور شد. پس از درگذشت شاه عباس دوم و بر تخت سلطنت نشستن شاه سلیمان، صائب مورد بی توجهی شاه زمانه قرار گرفت و به همین دلیل از دربار بیرون آمد و زندگی را در باغ خود ادامه داد. او پس از هشتاد سال زندگی و تجربۀ دیارهای بسیار بر کرۀ خاکی لاجرم در سال ۱۰۸۶ یا ۱۰۸۷ هجری قمری در اصفهان دار فانی را وداع گفت و به ملأ اعلی پیوست. وی در باغ شخصی خود که به نام تکیه معروف بود، به خاک سپرده شد.
آثار صائب تبریزی
اشعار بسیاری از این شاعر بزرگ به یادگار مانده است. شمار اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته‌اند. صائب غزل سرا است. به اشعار صائب کثیرالشعر می‌گویند. گفتنی است سبکی که وی در اشعارش از آن استفاده می‌کرد و همچنین آن را به تکامل نیز رساند، امروزه به نام سبک هندی شناخته می‌شود. همچنین این شاعر بزرگ بود که پیش از هر شاعر دیگری از اسلوب معادله در اشعار خود استفاده کرد. او تنها سه چهار هزار بیت قصیده، یک مثنوی کوتاه و ناقص به نام قندهارنامه و دو سه قطعه دارد و باقی آثارش همه غزل هستند. او نه تنها در سرودن غزل فارسی تبحر داشت که در سرودن غزل ترکی آذربایجانی نیز دستی داشت. شمار غزل‌های ترکی آذربایجانی او را هفده گفته‌اند. خوب است بدانید که به صائب تبریزی شاعر تک بیت‌ها نیز می‌گویند. دیوان صائب تبریزی در ایران و هندوستان مداوم تجدید چاپ می‌شود.
کشف آرامگاه صائب تبریزی
شاید جالب باشد بدانید که اولین فردی که پرده از آرامگاه صائب برداشت، استاد جلال الدین همایی بود. در واقع تا پیش از سال ۱۳۱۷ هیچ کس از وجود مقبرۀ صائب تبریزی خبر نداشت. غبار فراموشی حتی برای دو قرن می‌تواند چنان پرده بر خواطر برافکند که هیچ اثر و نشانی از آنچه روزی بوده است باقی نباشد. آرامگاه این شاعر نامی که تنها دو قرن پیش, از دیار خاکی پر کشیده و رفته است به باد فراموشی سپرده شده بود.
بر ماست که مراقب گنجینه‌های به یادگار مانده باشیم. چه متعلق به حال و چه متعلق به گذشته. این بناهای با ارزش به محض بی توجهی از یاد خواهند رفت. آثاری که نسل به نسل تا به امروز باقی مانده اند و همچنان پا برجا هستند مدیونند به افراد بزرگی که در حفظ و نگهداری آن‌ها کوشیده‌اند. ما در مقابل گذشته، حال و آینده مسئول هستیم. در سال ۱۳۱۷ استاد جلال الدین همایی به باغی ناشناس که بخشی از موقوفات مسجد لنبان بود و همیشه درهای آن قفل بود راه پیدا کرد. پس از حفاری این باغ قبر صائب و دیگران کشف شد.
انجمن شعر صائب
باغ خانوادگی صائب که به تکیۀ صائب شهرت داشت و مشرف به مادی نیاسر بود در سال ۱۰۸۱ هجری قمری به آرامگاه ابدی این مرد بزرگ و غزل سرای مشهور سبک هندی تبدیل شد. اما انگار این شاعر نامی همیشه در طول تاریخ محکوم است به فراموشی. فراموشی صائب و آرامگاهش امروزه مجدداً دارد تکرار می‌شود. همۀ ما هر سال یا هر چند سال یا بسیار به اصفهان زیبا سفر می‌کنیم. اما چند نفر از ما در سفر به این شهر زیبا سراغی از صائب و آرامگاهش را می‌گیریم؟ بیایید مراقب گنجینه های فرهنگی و ادبی کشور پاک و پربارمان باشیم.
در گذشته یعنی دهه های پیشین، انجمن شعر صائب هر هفته در کنار مقبره برگزار می‌شد. این انجمن نشست‌های شعر خوانی خود را در کنار مزار این شاعر نامی بر پا می‌کردند و همین امر سبب رونق آرامگاه بود. اتفاقی که این روزها کمتر رخ می‌دهد.
آرامگاه صائب تبریزی در اصفهان
آرامگاه این شاعر خوش فکر در اصفهان، در محلۀ لُنبان قرار گرفته است. این محله در زمان حیات این شاعر خوش ذوق به تکیۀ میرزا صائب شهرت داشت. بله، شاعر پر آوازۀ سبک هندی در باغ شخصی خودش به خاک سپرده شد. پس از وفات صائب و خاک سپاری او در باغ، سایر افراد خانواده‌اش از جمله فرزندان و نوه‌ها نسل به نسل در همین باغ مدفون شدند. این بار برای دیدار از آرامگاه این شاعر نامی به اصفهان سفر کنید. برای سفر به اصفهان زیبا پیش از حرکت اقامتگاه خود را رزرو و قطعی کنید. شما می‌توانید با اجاره روزانه آپارتمان در اصفهان در فراغ خاطر آرامگاه صائب را ببینید و بیشتر و بهتر این شاعر پر آوازه را بشناسید.
در گوشه و کنار آرامگاه صائب می‌توان اشعار مختلفی از این شعار برجسته را مشاهده کرد. طراحی این بنا در ابتدا به دست استاد حسین معارفی اصفهانی انجام شده است. ایشان نقشه‌ای از بنا را طراحی کرده و آن را به تهران فرستادند. پس از آن طرح کشیده شده توسط مهندس محسن فروغی، فرزند ذکاء‌الملک، تکمیل شده و در نهایت پس از گذشت ۴ سال ساخت این آرامگاه در سال ۱۳۴۶ تمام شد. گفتنی است هزینه ساخت این بنای باشکوه در همان سال حدود هفتصد هزار تومان می‌شده است که یک هشتم این مبلغ به دست اصفهانیان علاقمند به این شاعر بزرگوار جمع و پرداخت شده و مابقی آن توسط انجمن ملی ایران پرداخت شده است. لازم به ذکر است که در ابتدا قرار بود افتتاح این آرامگاه در اردیبهشت ۱۳۴۷ صورت پذیرد ولی به دلیل نامعلومی که هیچ گاه گفته نشد، افتتاح آن تا مهر ماه سال ۱۳۴۷ به تعویق افتاد.
معماری آرامگاه
مسلماً بنای آرامگاه با توجه به زمان و مکانی که شکل گرفته است متأثر است از معماری دوران صفویه در اصفهان. این بنا ایوان زیبایی دارد با ۱۴/۲۰ متر طول و ۶ متر عرض و ۸ متر ارتفاع. این بنای مجلل چیزی قریب به ۲ متر بالاتر از سطح باغ قرار گرفته است. دور تا دور باغ ۱۰ ردیف پلۀ سر تا سری دارد. هم چنین بر روی سر ستون‌ها قوس‌هایی جناغی جا خوش کرده‌اند و زیر سقف بلند ۸ متری طرحی شطرنجی آینه کاری شده خود نمایی می‌کند. در سمت شرقی و غربی ایوان، دو دهنه، یک ستون و دو قوس وجود دارد.
در برابر ایوان آرامگاه، حوض و آبنمای بزرگی قرار دارد. این حوض نظیر حوض عمارت چهل ستون است. در بالای قبر صائب دو قبر دیگر به چشم می‌خورد. این قبور متعلق هستند به فرزندان او. با کتیبه‌های: وفات مرحمت و غفران پناه میرزا محمد محسناء بن میرزا محمد على صائب فى ۷ شهر محرم‌الحرام سنهٔ ۱۱۴۹. و دیگری: وفات مرحمت و غفران پناه میرزا محمدعلى ولد میرزا رحیم صائب بتاریخ یوم یکشنبه ششم شهر جمادى‌الثانیه سنهٔ ۱۱۴۱.
سنگ مزار
امروزه یک سنگ مزار از جنس مرمر یکپارچۀ یزدی بر مزار این شاعر نامی قرار گرفته است. این سنگ مرمر تازه، سنگ مزار پیشین را در دل خود نگه داشته است. سنگ مزار پیشین از وسط به دو نیم شده است. این سنگ مزار قدیمی کتیبه‌ای دارد. کتیبه عبارت است از یک مطلع و یک غزل از صائب به خط محمدصالح، خویش‌نویس مشهور دورهٔ صفوى.
بیت محوکى از صفحهٔ دل‌ها شود آثار من/ من همان ذوقم که مى‌یابند از گفتار من بر سنگ مزار درج شده است. تاریخ نگاشته شده بر سنگ مزار چنین است: تحریراً فى شهر جمادى الاول سنهٔ ۱۰۸۷ فقیر محمد صالح.
آرامگاه صائب در دورۀ ما
خوشبختانه هنر دوستان اصفهانی به قدر کافی پیگیر و مراقب آثار ارزشمند شهر خود هستند. پیگیری‌ها و فعالیت‌های این گروه سبب شده است که امروزه آرامگاه صائب نور پردازی جذابی داشته باشد. همچنین از رنگ فیروزه‌ای به عنوان یک نماد اصیل ایرانی در تزئینات این بنا استفاده شده است. در کنار مزار و مقبرۀ صائب درختان سرو سر به فلک کشیده‌ای از خاک روئیده‌اند. این سرو های بلند را نمادی از بلندای شعر صائب می‌دانند.
پ.ن: اصفهان زیبا، این نصف جهان تماشایی و تحسین‌برانگیز، خاک شریفی است که انسان‌های بزرگی را در دامان خودش پرورش داده است. صائب تبریزی یکی از همین مردان بزرگ ایران زمین است. اشعار صائب در ظاهر پیچیده به نظر می‌رسند اما پس از اینکه روح و جان غزلیات در قلب مخاطب اثر کند شعلۀ فروزانی نقش خواهد بست. چون معنا و مفهومی که در پس کلمات نشسته‌اند مخاطب را شیفته و والۀ خود می‌کنند. شاید بد نباشد در این قسمت شاهد یک غزل دلنشین از صائب تبریزی باشیم.
آرامگاه صائب کجاست؟
به اصفهان که رسیدید به خیابان شهید بهشتی بروید. سپس به ابتدای خیابان صائب بروید. راه دیگری که برای رسیدن به آرامگاه وجود دارد خیابان عباس آباد است. آرامگاه صائب تقریباً در مرکز شهر اصفهان واقع شده است. برای رسیدن به آرامگاه صائب تبریزی می‌توانید از وسایل نقلیه‌ای چون مترو، اتوبوس و تاکسی نیز استفاده کنید. برای این کار می‌توانید در ایستگاه مترو میدان انقلاب پیاده شده و با استفاده از تاکسی‌های موجود در این میدان خود را به آرامگاه برسانید. شما می‌توانید در کنار بازدید از سایر اماکن دیدنی اصفهان زیبا از آرامگاه صائب نیز دیدن کنید. صائب نیز یکی از شعرای نامی ایران زمین است و بزرگداشت او واجب.
