مسجد جامع یزد بدون شک یکی از نفیس‌ترین شاهکارهای معماری تاریخی در ایران زمین است. این مسجد بزرگ سرشار است از هنرهای اصیلی از قبیل کاشی‌کاری و آجرکاری و مقرنس و انواع و اقسام زینت‌های رایج در معماری سنتی ایرانی. به عبارتی دیگر در سفر به شهر یزد و دیدار از مسجد جامع در این شهر دلبرانه، در یک بنا، امکان تماشای بخش وسیعی از پتانسیل‌های قابل ستایش در معماری کهن و تاریخی ایران زمین را خواهید داشت. شاید به همین دلیل باشد که گردشگران خارجی در انتخاب مقصد سفر خود به ایران زمین ابتدا شهر یزد را انتخاب می‌کنند و در اولین گردش خود در فضای شهری، مسجد جامع را برمی‌گزینند. البته دیدار ساده از این بنای حیرت‌برانگیز امکان‌پذیر نیست چون با برداشتن هر قدم در هر بخش از این بنای چشم‌نواز، با پدیدۀ خارق‌العاده‌ای از هنر اصیل و چشم‌نواز معماری ایرانی روبه‌رو خواهید شد. به همین دلیل میزبون قصد دارد از بخش‌های مختلف این بنای تحسین‌برانگیز بنویسد. تنها با این امید، که خوانش این مقاله برای همراهان همیشگی میزبون امکان درک بهتر بنا را به همراه داشته باشد.
سیر و سیاحت در مسجد جامع در شهر یزد همراه با میزبون
اندکی بیشتر در مورد مسجد جامع در شهر یزد …
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
مسجد جامع یزد مسجد باشکوهی است که به اندازۀ ۹۸۰۰ مترمربع زیربنا دارد. از این میان، وسعتی در حدود ۵۰۰ مترمربع به بخش‌هایی از بنا تعلق گرفته است که سرشار است از انواع و اقسام هنرهای ظریف و اصیل معماری ایرانی از قبیل کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری و آجرکاری و چندین و چند کتیبۀ قابل توجه و مهم. طرح اصلی این بنای دلنواز به صورت مستطیلی مربع‌مانند یا مربعی مستطیل‌مانند در نظر گرفته شده است. به عبارتی دیگر طول بنا معادل ۱۰۴ متر و عرض آن معادل ۹۹ متر است. به این ترتیب طرح اولیۀ این بنا نه به طور کامل مربع است و نه مستطیل. چون تفاوت و اختلاف میان طول و عرض از طرفی ناچیز است و البته از طرفی دیگر صفر نیز نیست. علاوه بر این موارد، شاید جالب باشد بدانید که مسجد جامع در شهر یزد هفت ورودی دارد که هر کدام از این هفت ورودی به یکی از کوچه‌های شهر راه پیدا می‌کند. به این ترتیب و با این تمهید، دیگر هیچ محله‌ای از محله‌های شهر یزد از مسجد جامع شهر خیلی دور نخواهند بود. چون مردم ساکن در هر محله می‌توانند از نزدیک‌ترین ورودی به منزل خود راهی مسجد جامع شوند.
آدرس دقیق مسجد جامع در شهر یزد
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
مسجد جامع یزد در ضلع غربی این شهر تماشایی در خیابان امام خمینی (ره) و در محلۀ دلنواز فهادان که یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر است قرار دارد. اگر مشتاق هستید که در مورد محلۀ تاریخی و دیرینۀ فهادان بیشتر بدانید می‌توانید مقالۀ یزد و بناهای تاریخی در محلۀ قدیمی فهادان را در مجلۀ گردشگری میزبون مطالعه کنید. در این محلۀ تاریخی علاوه بر مسجد جامع چندین و چند بنای تاریخی و ارزشمند دیگر نیز وجود دارد. شاید جالب باشد بدانید که در زمان ساخت مسجد جامع، مرکز شهر یزد، به عنوان محل مناسب برای ساخت بنا در نظر گرفته شده است و به عبارتی دیگر می‌توان گفت مکانی که در حال حاضر مسجد جامع در آن استقرار دارد در گذشته مرکز شهر شمرده می‌شده است. بنابراین محلۀ قدیمی فهادان نیز مهمترین و اصلی‌ترین نقطۀ شهر در دوران گذشته بوده است. البته امروزه نیز این محله و بناهای حاضر در آن از ارزش و اهمیتی غیر قابل وصف برخوردار هستند.
پیشینۀ تاریخی مسجد جامع در شهر یزد
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
بر اساس اسناد و مدارک تاریخی موجود گفته می‌شود که ساخت مسجد جامع یزد بیش از یک قرن به طول انجامیده است. دوره‌های مختلف تاریخی که در ساخت این بنای دلنواز دستی داشته‌اند عبارتند از:
- دورۀ حکومت ایلخانی
- دورۀ حکومت صفویان
- دورۀ حکومت تیموریان
- دورۀ حکومت آل مظفر
- دورۀ حکومت قاجاریان
پ.ن: بر اساس همان اسناد و مدارک بیان شده است که مهمترین فردی که در احداث مسجد جامع در شهر یزد نقش کلیدی داشته است عمرو لیث صفاری، جانشین یعقوب لیث صفاری، مؤسس سلسلۀ صفاریان، بوده است. اگر این نظر را قابل اعتماد بشماریم می‌توان گفت که اولین خشت‌های مسجد بزرگ و جامع در شهر یزد در اولین قرن‌های ورود اسلام به ایران زمین روی هم گذاشته شده است و بر این اساس قدمت این بنا به چندین و چند قرن پیش باز خواهد گشت.
کتیبه‌هایی همراه با تاریخ و جزئیات
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
یکی از معدود بناهای تاریخی در ایران زمین که خوشبختانه به کتیبه‌هایی دارای تاریخ مزین است، مسجد جامع یزد خواهد بود. بر سر در این بنای اصیل و تماشایی کتیبه‌ای به چشم می‌خورد که متن وقفنامه مسجد بر آن نگاشته شده است. این کتیبه که قدیمی‌ترین تاریخ بر آن نقش شده است سال ۷۶۵ ه.ق را نشان می‌دهد. اما در سایر قسمت‌های مسجد جامع تاریخ‌های ۷۷۰، ۷۷۷، ۸۲۰، ۸۶۳، ۸۷۵ و ۹۴۷ ه.ق نیز نگاشته شده است. این تاریخ‌های متعدد نشان می‌دهد که در زمان‌های متفاوت بخش‌های مختلف بنا ساخته شده‌اند.
معماری تحسین‌برانگیز
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
بخش‌های مختلفی که در مسجد جامع یزد خودنمایی می‌کنند عبارتند از:
- گنبدخانه
- دو پایاب
- ایوانی مرتفع
- شبستان‌های زمستانی و تابستانی
- صحنی مزیّن و بزرگ به شکل مستطیل
- دو گرم‌خانه که در یکی در ضلع شرقی شبستان‌ها و دیگری در ضلع غربی شبستان‌ها جای گرفته‌اند
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
مسجد جامع یزد در دورۀ حکومت قاجاریان به طور تمام و کمال مورد بازسازی قرار گرفت. به عبارتی دیگر تا پیش از عصر قاجار، این مسجد بزرگ حاصل کنار هم قرارگرفتن سه مسجد بود اما پس از آن، در عصر قاجار این سه مسجد تخریب شدند و بر جای آن سه بنا یک مسجد بزرگ و واحد ساخته شد. سه مسجد پیشین نیز هر کدام در یک مقطع زمانی شاخته شده بودند. قدیمی‌ترین مسجد، با نام مسجد جامع عتیق شناخته می‌شود. مسجد جامع عتیق همان مسجدی است که گفته می‌شود عمرو لیث صفاری بانی ساخت آن بوده است. مسجد جامع عتیق در سال‌های پایانی قرن سوم هجری قمری احداث شده است. این مسجد دیرینه دو قرن بعد، یعنی در قرن پنجم هجری قمری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. همچنین در همان قرن، مناره‌ای بلندقامت به آن اضافه شد. مناره‌ای که تا چند قرن بعد نیز بر فراز مسجد دیرینه همچنان درخشید و مسلمانان را به سمت مسجد فراخواند.
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
سپس در قرن پنجم هجری مسجد جامع یزد فاز تازه‌ای از زندگی خود را تجربه کرد. در این قرن که علاءالدوله حکم‌رانی در شهر یزد را در اختیار داشت در کنار مسجد جامع عتیق بنای تازه‌ای احداث کرد. این ساختمان دوم با نام مسجد جامع قدیم شناخته می‌شود. علاءالدوله مسجد جامع قدیم را به گنبدخانه و چند ایوان بزرگ برافراشت و قسمت‌های تازه ساخته شده را به مسجد جامع عتیق اضافه کرد. اقدامات علاءالدوله پس از او نیز به دست دختران فرامرز کاکوئی ادامه پیدا کرد و به موجب آن یک شبستان و همچنین یک مقبره نیز به بنای پیشین اضافه شد.
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
پس از آن در سال‌های آغازین از قرن هشتم هجری قمری، یعنی در دورۀ حکومت ایلخانان مغول مسجد جامع یزد وارد فاز سوم از دوران چندگانۀ حیات خود شد. در این زمان مسجد جامع نو احداث شد. این مسجد صحنی کوچک، همراه با گنبدخانه به همراه ایوانی بزرگ داشت. مسجد جامع نو ساخته نمی‌شد اگر سید رکن‌الدین محمد قاضی پای‌مردی نمی‌کرد. به این ترتیب پر واضح است که تاریخ و بناهای به یادگار مانده از آن حاصل همکاری نسل‌ها است. نسل‌هایی از پی یکدیگر می‌آیند و تاریخ را می‌سازند.
سفر به شهر تاریخی یزد و دیدار از مسجد جامع
مسجد جامع در شهر یزد، نمونۀ اعلای شاهکار معماری ایرانی اسلامی
مسجد جامع یزد یکی از شاهکارهای حیرت‌برانگیز و صدالبته تحسین‌برانگیز در ایران زمین است. این بنای تاریخی در تمام دوران گذشتۀ ایرانِ باشکوه در رأس توجه تمام ایرانیان و حتی غیرایرانیان قرار داشته است. امکان ندارد مسافری چه از راه دور و چه از راه نزدیک به شهر دلنواز یزد وارد شود و دیدار از مسجد جامع این شهر رؤیایی را از یاد ببرد. مساجد جامع در تمام شهرها محبوب‌ترین و چشم‌نوازترین بناها خواهند بود. اما مسجد جامع در شهر یزد در مقایسه با سایر مساجد جامع در تمام شهرهای دیگر از زینت‌ها و زیورهای بیشتری برخوردار است. یکی از دلایل این امر می‌تواند توجه مداوم تمام ادوار تاریخی به این بنا بوده باشد. چون این مسجد تماشایی هرگز در هیچ دورۀ تاریخی به حال خود رها نشده است و همیشه و در طول تمام سال‌هایی که از احداث آن می‌گذرد تا به امروز همیشه مورد مرمت و بازسازی و مراقبت قرار گرفته است و به این ترتیب ویرانی و فرسودگی به این بنای عزیز و اصیل راه پیدا نکرده است. در حال حاضر نیز همچون تمام قرن‌های پیش از این، مسجدِ جامع و بزرگ شهر یزد درست به مثال فیروزه‌ای درخشان در میان سایر بناهای خشتی و گلی رایج در شهر یزد می‌درخشد و با درخشش فیروزه‌گون خود تمام گردشگران ایرانی و غیر ایرانی را به سمت خود جذب می‌کند. شما هم اگر دلباختۀ این بنای رؤیایی و آرامش‌بخش هستید می‌توانید همین حالا با اجاره سوئیت در یزد سفر خود به این شهر دل‌انگیز را قطعی کنید و در کوتاه‌ترین زمان ممکن خودتان را به این بنای دلنواز و محیط سرشار از معنویت آن برسانید.
میزبون شک ندارد که آبی‌ترین روزهای سال را در مسجد باشکوه جامع در شهر یزد تجربه خواهید کرد.
- روزهای‌تان آبی …
- دل‌هاتان گرم …
- سفرتان به سلامت …
- دل‌هاتان گرم …
