شهر باستانی استخر یا تخت طاووس یکی از مظاهر باشکوه و حیرت‌برانگیزی است که از دوران باستان به یادگار باقی مانده است. این شهر باستانی در استان فارس و در حوالی شهر جذاب و محبوب شیراز جای گرفته است. در روزی و روزگاری خیلی پیش از امروز، در محلی که در حال حاضر تنها ویرانه‌ای از آن به جا مانده است، شهری پررونق و پرجمعیت و سرشار از زیبایی و طراوتِ زندگی وجود داشته است. شهری که هر روز با طلوع آفتاب، شور و هیجانی وصف‌ناپذیر در آن بیدار می‌شد و هر شب با تابش مهتاب به آرامشی ناب و رؤیایی به خواب می‌رفت. شهری که در آن حیات با تمام پستی‌ها و بلندی‌هایی که دارد، با تمام خوشی‌ها و ناخوشی‌هایی که می‌شناسد جریان داشت. اما از آن همه زیبایی و شکوه برای عصر و دورۀ ما تنها چندین و چند نشانه باقی مانده است. نشانه‌هایی که می‌توانند بیانگر تمدنی اصیل و قدیمی در این منطقه باشند. گفته می‌شود قدمت این شهر ناب به دوران حکومت هخامنشیان برمی‌گردد. البته شواهدی که از آثار موجود در ویرانۀ باقی‌مانده از شهر استخر یا تخت طاووس برداشت شده است شباهت ابنیۀ این شهر را با سایر آثار به جا مانده از دوران حکومت هخامنشیان تأیید می‌کند. اگر مشتاق هستید در مورد این شهر باستانی بیشتر بخوانید، از شما دعوت می‌کنم تا پایان این مقاله با میزبون همراه باشید چون میزبون قصد دارد به این شهر باستانی مرموز سفر کند و در مورد ویژگی‌های منحصر به فرد آن بنویسد.
گشت و گذار در شهر باستانی استخر همراه با میزبون
موقعیت نامشخص جغرافیایی شهر باستانی استخر
تخت طاووس یا شهر باستانی استخر در حوالی شهر شیراز؛ جاذبه‌ای باستانی و ارزشمند
شاید جالب باشد بدانید که شهر باستانی استخر یا تخت طاووس از نظر موقعیت جغرافیایی کاملاً نامشخص است. در واقع در کتب تاریخی از شهری باستانی و مهم با نام استخر یا تخت طاووس و شکوه و جلال آن نوشته شده است اما از این موضوع که این شهر در چه موقعیت جغرافیایی جای دارد چیزی نوشته نشده است. یکی از دلایلی که برای نبود آدرسی دقیق برای این شهر باستانی به نظر می‌رسد این امر است که در گذشته شاید وسایل دقیق برای ثبت موقعیت جغرافیایی وجود نداشته است. دیگر اینکه شاید ابزار و ادواتی که در دوره‌های گذشته برای تعیین محل جغرافیایی به کار برده می‌شده است با وسایل و ابزار امروزی تفاوت داشته است. برای نمونه، یکی از مقیاس‌هایی که در گذشته برای تعیین محل جغرافیایی مورد استفاده قرار می‌گرفته است فاصلۀ شهر مورد نظر از سایر شهرهای اطراف آن بوده است. بدون شک همان طور که خیلی چیزها از آن زمان تا به امروز مورد تغییر و دگرگونی قرار گرفته است این شهرها نیز تغییر کرده‌اند. تغییراتی که هر کدام از این شهرها متحمل شده‌اند شامل نابودی شهر، تغییر نام شهر یا حتی تغییر موقعیت شهر است. در ضمن علاوه بر تمام تغییراتی که ممکن است زمان به صورت طبیعی در شهرها ایجاد کند زلزله، سیل، طوفان یا سایر رخدادهای دیگر اینچنینی نیز می‌توانند در این دگرگونی تأثیرگذار باشند و به آن شدت ببخشند. همچنین یکی دیگر از ابزاری که گذشتگان برای تعیین محل جغرافیایی از آن بهره می‌برده‌اند ستارگان و آشنایی به علم نجوم است. علمی که در دوره‌های پیشین بسیار مهم شمرده می‌شد و بیشتر عالمان از آن بهره‌ای داشتند اما در حال حاضر تنها در انحصار گروه خاصی از افرادی است که در این علم به صورت تخصصی به مطالعه می‌پردازند و دیگر علمی رایج و همگانی یا اجتماعی به شمار نمی‌رود. به عبارتی دیگر در عصر و دورۀ ما ارتباط انسان‌ها با آسمان و ستارگان آن به پایین‌ترین حد خود رسیده است. خیلی از ما که در شهرهای شلوغ و پرجمعیت و ماشینی ساکن هستیم حتی کمتر به آسمان نگاه می‌کنیم چون در این شهرها ستارگان آسمان دیده نمی‌شوند. در واقع ما از آسمان تنها پهنه‌ای تیره و تاریک را می‌بینیم، در حالی که در دوران گذشته مردم بدون ابزار مخصوص رصد آسمان می‌توانستند ستارگان را ببینند و اگر در راه گُم می‌شدند کافی بود سرشان را بالا بگیرند و به آسمان نگاه کنند تا از تماشای ستارگان بتوانند راه خودشان را بر پهنۀ زمین پیدا کنند. اتفاقی که برای ما غیر قابل تصور به نظر می‌رسد، ما برای پیداکردن راه‌مان به GPS متوسل خواهیم شد.
توصیف شهر اصطخر در کتب تاریخی
تخت طاووس یا شهر باستانی استخر در حوالی شهر شیراز؛ جاذبه‌ای باستانی و ارزشمند 
تخت طاووس یا شهر باستانی استخر در حوالی شهر شیراز؛ جاذبه‌ای باستانی و ارزشمند
شهر باستانی استخر یا تخت طاووس در زمان‌های پیش از این شهری آباد بوده و محل سکونت عدۀ قابل توجهی از مردم به شمار می‌آمده است. بهترن شواهدی که می‌توانند این ادعا را به اثبات برسانند کتاب‌های تاریخی هستند. یکی از این کتاب‌های ناب کتاب مسالک‌الممالک از نوشته‌های ابوزید بلخی است. در این کتاب ارزشمند در قسمت ذکر دیار پارس و ذکر کوره‌های پارس اینچنین آمده است:
کوره‌های پارس پنج کوره‌اند، و بزرگتر و فراخ‌تر کوره اصطخر است. و اصطخر شهری است بزرگ چند اردشیر خوره باشد به بزرگی، و به اردشیرخوره شهرهاست چون شیراز و سیراف
همین کتاب شهر استخر یا اصطخر را به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای پارس یا ایران زمین معرفی می‌کند و شهر اصطخر را به عنوان شهری حصین معرفی می‌کند.
اصطخر شهری است نه خرد و نه بزرگ. قدیم‌تر همه شهرهای پارس است
حصین به معنای حصارداشتن است. در واقع شهر باستانی استخر در آن زمان به وسیلۀ دیوارهایی که دور تا دور شهر کشیده شده بوده است. ربض به معنای دیوارهایی است که در گذشته گرداگرد شهر کشیده می‌شده است. دیوارداشتن شهرها و همچنین داشتن دروازه‌ها تا همین چند قرن پیش رواج داشته است. برای مثال می‌توانیم از دروازه‌های کهن شهر تبریز یا حتی شهر تهران یاد کنیم.
اصطخر حصین است گرد بر گرد آن رَبَض
در این امر که شهر باستانی استخر یا تخت طاووس در حوالی شهر شیراز جای داشته است شکی نیست. اما این امر که چقدر فاصله بین این دو شهر وجود داشته است نامشخص است چون کتاب‌های مختلف این امر را به صورت‌هایی متفاوت ذکر کرده‌اند برای مثال در کتاب تاریخی مسالک‌الممالک آمده است: از شیراز تا اصطخر دوازده فرسنگ فاصله وجود دارد، در حالیکه در کتاب تاریخی دیگری آمده است: از شیراز تا زرقان شش فرسنگ، از زرقان تا اصطخر شش فرسنگ، و از اصطخر تا پیر قریه چهار فرسنگ.
همچنین در همین کتاب ذکر شده است که در این شهر حتی پس از ورود اسلام به ایران زمین زرتشتیان ساکن بوده‌اند. دربارۀ این امر آمده است:
و در پارس گبرکان و ترسایان و جهودان باشند و غلبه گبرکان دارند و جهودان اندکی باشند و کتاب‌های گبرکان و آتشکده‌ها و آداب گبرکی هنوز در میان پارسیان هست و به هیچ ولایت اسلام چندان گبر نباشد کی در ولایت پارس – کی دارالملک ایشان بوده است.
همچنین در همین کتاب در مورد بناهای شهر اینچنین نوشته شده است:
به ناحیت اصطخر بناهای عظیم هست. از سنگ صورت‌ها کرده و بر آنجا نبشته و نگاشته. گویند مسجد سلیمان علیه‌السلام بوده است و دیوان ساخته‌اند و مانند آن در شام و بعلبک و مصر هست.
یکی دیگر از کتاب‌های تاریخی که در آن از شهر باستانی استخر یا تخت طاووس سخن گفته شده است، سفرنامه مشهور ابن حوقل به نام صورة‌الارض است. وی سفرنامه خود را در سال ۳۵۰ یا ۳۶۷ به زبان تازی تالیف کرده و در آن دو بار از شهر استخر نام برده است. یک بار در بحثی که مرتبط به فارس است نوشته است:
فارس شامل پنج ولایت است و پهناورترین و پرشهرترین آن‌ها اصطخر، و کرسی آن نیز اصطخر است که بزرگ‌ترین شهر ولایت به شمار می‌آید
و بار دیگر زمانی که در رابطه با شهرهای فارس و چگونگی آن‌ها سخن می‌گوید، نوشته است:
از جمله آن‌ها اصطخر است که در زمان ما شهر متوسطی است و وسعت آن یک میل و از قدیم‌ترین و مشهورترین شهرهای فارس است. این شهر مرکز فرمانروایی پادشاهان ایران بوده و اردشیر آن را به گور انتقال داد و اکنون بیشتر اصطخر ویران است. در زمان قدیم اصطخر را حصاری بوده که ویران شده است. ساختمان‌های مردم اصطخر از گل و سنگ و گچ و به اندازه قدرت مالی بانی است. پل خراسان بیرون شهر در طرف دروازه‌ای است که به سوی خراسان می‌باشد اما در پشت پل بناها و مسکن‌هایی غیر قدیمی وجود دارد. اصطخر به سبب هوای فاسدش وبا دارد.
پ.ن: شهر شیراز و در کل استان تماشایی فارس مهد فرهنگ و تمدن ایران زمین به شمار می‌رود. بنابراین گردشگرانی که به تاریخ ایران باستان علاقه دارند و در مورد این دورۀ باشکوه کنجکاو هستند می‌توانند در تخت طاووس به گشت و گذار بپردازند. این شهر قدیمی در هزاران سال پیش یکی از مهمترین شهرهای ایران زمین محسوب می‌شده است. در حال حاضر رونقی ندارد. اما اگر امروز، در این عصر، ما مراقب این میراث دیرینه و ارزشمند نباشیم حتی ردّ و نشانی از این شهر باستانی برای آیندگان به یادگار باقی نخواهد ماند. ای کاش این شهر را بر اساس مستنداتی که در دست داریم دوباره می‌ساختیم. در این صورت آیندگان نیز دست کم با طرح و نشان به یادگار باقی مانده از دوران باشکوه باستان با خبر می‌شدند. در واقع ما بخشی از یک زنجیرۀ بلند و طولانی هستیم و لازم است مراقب باشیم که پس از ما همچنان این زنجیره ادامه پیدا کند چون ما در قبال آیندگان مسئول هستیم. آیندگان حق دارند که از گذشته و داستان‌های پر ماجرایی که داشته مطلع شوند.
شهر باستانی اصطخر/استخر یا تخت طاووس در عصر ما
تخت طاووس یا شهر باستانی استخر در حوالی شهر شیراز؛ جاذبه‌ای باستانی و ارزشمند
شهر باستانی استخر یا تخت طاووس در حال حاضر بیشتر به ویرانه‌ای شباهت دارد. شاید اگر بدون اطلاعات کافی در مورد گذشتۀ این شهر باستانی از کنارش عبور کنید فکر کنید که از کنار بیابانی بدون آب و علف دارید می‌گذرید. شاید حتی تصور آبادانی و زندگی برای این منطقه دشوار باشد چه رسد به تصور شکوه و یکه‌تازی آن در میان سایر شهرهای کهن. اما شاید حیرت‌برانگیز باشد اگر بدانید که تمام آثار و ابنیۀ منحصر به فرد باستانی که در ناحیۀ مرودشت تماشایی از روزگاران بسیار دور ایران باستان به یادگار باقی مانده است از جمله تخت جمشید و پاسارگاد و دیگر بناهای ارزشمند همه و همه روزی و روزگاری بخشی از شهر باستانی تخت طاووس به شمار می‌آمده‌اند. این شهر ارزشمند باستانی که از کرانه شمالی رود کُر تا پاسارگارد را در بر می‌گرفته است و در موازات رودخانه سیوند امتداد داشته است یکی از مهمترین شهرهای دوران خودش شناخته می‌شده است. شاید جالب باشد اگر چند خطی از کتاب فراسنامۀ ابن بلخی را بخوانید که در سال ۵۱۰ هجری قمری در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی نوشته است:
و هوای اصطخر سردسیرست معتدل مانند هوای اصفهان و این اصطخر به ابتداء اسلام چون بگشادند یک دو بار غدر کردند و پس قتل عظیم رفت چنانک شرح داده آمدست به اول کتاب و خراب شد و بعد از آن به آخر عهد باکالیجار وزیری بود و با یکی خلافی داشت و ستیزه آن کس برفت و امیر قتلمش با لشکری به آورد و باقی اصطخر بکندند و بغارتیدند و اکنون اصطخر دیهکی است کی در آنجا صد مرد باشند و رود کُر هم در میان مرودشت می‌آید
بر اساس این نوشته به وضوح پیدا است که شهر باستانی اصطخر یا استخر در گذشته‌های خیلی دور مخصوصاً در دورۀ ایران باستان از شهرتی عالم‌گیر بهره‌مند بوده است و شاید بتوان به زمان امروزی گفت مرکز تمدن و پایتخت آن دوران به شمار می‌آمده است و سپس مورد حمله و جنگ قرار گرفته است و ابتدا به شهری بی‌رونق، پس از آن به شهری کوچک، بعد به روستایی بی‌روح تبدیل شده است و بعد از آن هم که با بیابان یکی شده است و حالا تنها نشانه‌هایی از تمدنی عظیم به جا مانده است. بدون شک گردشگران عزیز و کنجکاو بسیار لذت خواهند برد از تماشای این آثار باقی‌مانده شامل ستون‌ها و تخته سنگ‌های خاموشی که در عین سکوت رازهایی بسیار را بازگو می‌کنند.
پ.ن اول: اگر در فضای موهوم این شهر باستانی قرار بگیرید اولین احساسی که در قلب شما بیدار می‌شود چه خواهد بود؟ آیا زیبایی و شکوه پیشینی که در عصر حکومت هخامنشیان و حتی دوران پس از آن داشته است را تصور خواهید کرد یا روزهای جنگ و خون‌ریزی و غارتی که به خود دیده است را؟
پ.ن دوم: ای کاش در آن دوران هم دوربین‌های باکیفیت و فضای مجازی وجود داشت. شاید خاطرۀ شهر زنده می‌ماند.
سفر به شهر شیراز و دیدار از تخت طاووس
تخت طاووس یا شهر باستانی استخر در حوالی شهر شیراز؛ جاذبه‌ای باستانی و ارزشمند
شهر باستانی استخر یا تخت طاووس یکی از تماشایی‌ترین جاذبه‌هایی است که در حوالی شهر شیراز جای گرفته‌اند. به عبارتی دیگر می‌توان ادعا کرد، یکی از مناطقی که بیش از سایر نقاط ایران زمین، یادگارهای دوران حکومت هخامنشیان را در خود گرد آورده است و در تمام سال‌هایی که از آن زمان تا به امروز سپری شده، از آن مراقبت کرده است شهر شیراز و حوالی آن است. مخصوصاً ناحیۀ شهر مرودشت که تمام آثار باستانی از جمله تخت جمشید، نقش رستم، نقش رجب، کعبۀ زرتشت و تخت طاووس یا شهر باستانی استخر را در آغوش گرفته است. بنابراین اگر علاقه داشته باشید که در مورد دورۀ هخامنشیان اطلاعات قابل توجهی به دست بیاورید یا بتوانید بهتر و بیشتر این دورۀ تاریخی مهم در ایران زمین را درک کنید بهتر است شهر شیراز را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب کنید و با اجاره سوئیت در شیراز اقامت داشته باشید تا اینکه در یکی از روزهای سفرِ منحصر به فرد و ماجراجویانۀتان به شهر شیراز بتوانید به حوالی آن و ناحیۀ مرودشت رهسپار شوید و این ابنیۀ باستانی و شهرهای باستانی نابی که از دورۀ باشکوه هخامنشی به یادگار باقی مانده است را از نزدیک ببینید، در این شهرهای متروکه‌ای که خاطرات بسیار زیاد و شگرفی دارند اما از بازگوکردن آن ناتوان هستند قدم بزنید و تجسم کنید روزهای فروزانی را که در این شهرها سپری شده‌اند، به همراه پادشاهان هخامنشی و زینت‌ها و زیورها و زیبایی‌هایی که بر هر قسمت از این شهر آویخته بوده‌اند. بدون شک دنیا سراسر اپرایی است شناور.
میزبون شیرین‌ترین لحظه‌ها را به همراه رقم‌خوردن ناب‌ترین خاطرات برای شما یاران جان آرزو دارد …
- سفر به شهر شیراز بی‌مثال
- دیدار از تخت طاووس باستانی
- قدم‌زدن در شهر استخر مملو از خاطرات ناگفته
- دیدار از تخت طاووس باستانی
به سلامت …
پ.ن: اگر مشتاق هستید در مورد سایر جاهای دیدنی در حوالی شهر شیراز بیشتر بخوانید فقط و فقط کافی است همین حالا روی لینک زیر کلیک کنید:
دیدنی‌های اطراف شیراز ؛ طبیعت نابی که نباید از دست داد
