حرم مطهر امام رضا (ع) در قسمت مرکزی شهر مشهد واقع شده است. در واقع می توان گفت مرکز و هستۀ اصلی شهر مشهد حرم مطهر است و سایر بخش های شهر در جوار آن قرار گرفته اند و صد البته از حضور حرم انرژیِ بودن را دریافت می کنند. ۹ ذی القعده سالروز ولادت علی ابن موسی الرضا (ع) است به همین مناسبت میزبون به معرفی حرم مطهر و بخش های مختلف این بنای باشکوه می پردازد. با میزبون همراه باشید.
حرم مطهر رضوی یک مجموعۀ بزرگ
حرم مطهر امام رضا (ع)
حرم مطهر امام رضا (ع) مجموعۀ بزرگی است که در کانون آن آرامگاه امام هشتم شیعیان قرار گرفته است. بخش‌ی دیگر این بنای باشکوه و زیبا عبارتند از: مسجدها، آرامگاه‌ها، رواقها، صحنها، کتابخانه و موزه‌ها.
دو مسجد مهم و تاریخی در حرم مطهر
حرم مطهر امام رضا (ع)
این مجموعۀ بزرگ دو مسجد دیدنی، تاریخی و جالب توجه دارد. یکی مسجد بالاسر است که در سال ۴۲۵ ه.ق یا به عبارتی دیگر سال ۱۰۳۳ میلادی ساخته شده است. دیگری مسجد گوهرشاد است که در سال ۸۲۱ ه.ق یا به عبارتی دیگر در سال ۱۴۱۸ میلادی ساخته شده است. این دو عمارت از مهمترین بخش‌های مجموعۀ حرم مطهر محسوب می‌گردند.
دیرینگی حرم مطهر رضوی
ضریح امام رضا (ع)
بیشینۀ قدمت در حرم مطهر به دهۀ ۶۱۰ ه.ق یا به عبارتی دیگر دهۀ ۱۲۳۰ میلادی برمی‌گردد. در دورۀ تیموریان در کل بعد از سپری‌شدن یک دورۀ آشوب و نزاع در کشور که چند قرن به طول انجامید؛ به هنر، فرهنگ، ادب و معماری به طور ویژه توجه شد. در دورۀ تیموریان بسیاری از بناهای خراسان در طوس و هرات و نیشابور مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. یکی از بناهای ارزشمندی که مورد توجه تیموریان قرار گرفت حرم مطهر رضوی بود. در همین دوره مسجد گوهرشاد به فرمان گوهرشاد بیگم ساخته شد و خط خوش بایسنقرمیرزا زینت‌بخش کاشی‌کاری‌های عمارت شد.
حرم مطهر امام رضا (ع)
اما بسیاری دیگر از بخش‌های حرم امام رضا (ع) در دورۀ صفویه ساخته شده است. مخصوصاً شاه طهماسب صفوی بسیار به ساخت بخش‌های جدید در حرم مبادرت داشت.
البته بازسازی حرم مطهر در تمام سال‌ها در جریان بوده است. در طی این بازسازی‌ها مدام به وسعت حرم مقدس اضافه شده است. مساحت حرم که ابتدا ۱۲ هزار مترمربع بوده در عصر ما به یک میلیون مترمربع رسیده است. بر این اساس می‌توان گفت مجموعۀ حرم مطهر رضوی یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان به شمار می‌رود.
صحنها
به حتم در سفر به مشهد اولین مقصدی که برای تفرج انتخاب خواهید کرد حرم مطهر امام رضا (ع) خواهد بود. در هنگام ورود به حرم ابتدا وارد صحن خواهید شد. به همین دلیل میزبون ابتدا به شرح صحنها می‌پردازد.
حرم مطهر امام رضا (ع)
لازم است بدانید که در حرم مطهر هر صحن، یک فضای باز دارد که از هر چهار طرف محصور شده است. حصارهای این فضای باز رواقها و ایوان‌های حرم هستند. مساحت تمام صحن‌های حرم مطهر معادل ۲۲۵٬۲۲۳ مترمربع است.
صحن‌های تاریخی
دو صحن انقلاب و آزادی کهن سال شمرده می‌شوند و تاریخی به شمار می‌روند. همچنین صحن‌های جمهوری اسلامی و قدس پس از انقلاب اسلامی ایران بنا شدند. اما صحن‌های جامع، رضوی، غدیر، کوثر و هدایت و بعثت در طرح توسعۀ حرم رضوی ساخته شدند. جالب است بدانید بزرگترین صحن در حرم مطهر رضوی صحن جامع است که ۶۰٬۱۸۸ مترمربع مساحت دارد. صحن جامع در جنوب حرم مطهر واقع شده است.
با اجاره سوئیت در مشهد مهمان میزبون باشید. در ضمن از بازار رضا که از طریق صحن جنوبی حرم به آن راه است حتماً دیدن کنید. سوغات مشهد تبرک است. با سوغات مشهد از شیرینی سفر خود به عزیزان خود هدیه کنید.
رواقها
رواق دارالمرحمه
به فضاهای مسقف و محصور در اطراف حرم که در واقع در چهار طرف هر صحن قرار می‌گیرند رواق گفته می‌شود. در حال حاضر بزرگترین رواق حرم مطهر، رواق امام خمینی است. این رواق ۶٬۳۰۰ مترمربع مساحت دارد. البته لازم به ذکر است که رواق امام خمینی پیش از این صحن بوده است و طی پروژه‌ای عظیم که از سال ۱۳۸۱ تا سال ۱۳۸۵ به طول انجامیده مسقف شده و به رواق تبدیل شده است.
حرم مطهر امام رضا (ع)
برخی از رواقها در حرم مطهر امام رضا (ع)
رواقهای دارالحُفّاظ، دارالسّیاده، دارالشّرف، دارالشّکر، دارالفیض، توحید خانه، گنبد الله وردی خان، دارالضّیافه، دارالسّعاده، گنبد حاتم خانی، دارالسّلام، دارالسّرور، دارالعزّه، دارالذّکر، دارالزّهد، شیخ بهاءالدین، دارالعباده، دارالاخلاص، دارالولایه، دارالاجابه، دارالهدایه، دارالرّحمه، دارالحکمه، دارالحجّه، امام خمینی، دارالمرحمه از رواقهای مجموعهٔ حرم هستند.
رواق دارالحجه
همچنین رواق شیخ طوسی و رواق شیخ حر عاملی رواقهای زیربستی حرم در غرب و شرق رواق دارالحجّه، و رواقهای کوثر، غدیر و دارالکرامه از رواقهای اقماری صحن جامع رضوی هستند.
موزۀ آستان قدس رضوی در حرم مطهر امام رضا (ع)
موزه آستان قدس رضوی
یکی از بخش‌های دیدنی حرم مطهر رضوی که اکیداً توصیه می‌شود در سفر به مشهد مورد توجه قرار دهید موزۀ آستان قدس است. این موزه بسیار دیدنی است و با درجۀ کیفی بسیار خوبی از اشیاء نفیس ارزشمند قدیمی نگهداری می‌کند. در ضمن کتابخانۀ آستان قدس رضوی علاوه‌بر کتب بسیار که در بخش امانات دارد نسخ خطی بسیار زیاد و کمیاب یا حتی می‌توان گفت نایابی را به شیوه‌ای اصولی نگهداری می‌کند. البته بخش نسخ خطی کاملاً محافظت شده است و به هیچ عنوان به افراد عادی اجازۀ ورود به این قسمت داده نخواهد شد.
جالب است بدانید اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی ساخته شد. این موزه در آن زمان در ساختمانی با مساحت ۱۰۲۴ مترمربع در صحن امام خمینی ایجاد شد. جالبتر اینکه تا ۴۰ سال همین موزه تنها موزۀ حرم مطهر علی بن موسی الرضا بود.
در حال حاضر موزههای آستان قدس رضوی، با ۱۶ گنجینه تخصصی در چهار ساختمان بر قرار هستند. این ۱۶ گنجینه شامل موزهٔ قرآن و نفایس، موزهٔ مرکزی، موزهٔ تخصصی فرش و موزهٔ مردم‌‌شناسی می‌شوند. شایسته است بگویم در موزههای آستان قدس رضوی در ۱۷ هزار متر فضای نمایشی، بیش از ۸ هزار قطعه نفیس در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
مهمانسرای امام رضا (ع)
مهمانسرای امام رضا (ع)
مهمانسرای امام رضا (ع) زیر نظر مجموعهٔ معاونت اماکن متبرکه و امور زائرین آستان قدس رضوی به عنوان یک ادارهٔ مستقل فعالیت می‌کند. در اسناد باقی مانده از دوران صفویه و افشاریه یا حتی اوایل دوران قاجار از این مهمانسرا به عنوان مطبخ معموره نام برده شده است. به زبان ساده‌تر می توان گفت آشپزخانۀ آبادان. از اوایل دورۀ ناصری مطبخ معموره به نام کارخانۀ مبارکه شناخته شد و به تدریج به این نام شهرت یافت. تا آخر دورۀ قاجار نام کارخانۀ مبارکه بر مهمانسرا باقی ماند. در دورۀ پهلوی کارخانۀ مبارکه به مهمانخانۀ حضرتی تغییر نام داد. امروزه هم خیلی از قدیمی‌ها هنوز به مهمانسرای امام رضا مهمانخانۀ حضرتی می‌گویند. در واقع پس از انقلاب اسلامی نام مهمانسرای امام رضا (ع) انتخاب شد و شهرت یافت.
البته لازم به ذکر است که بیش از صد سال مطبخ غذای خدمه، معروف به کارخانهٔ خادمی در صحن آزادی قرار داشت. در اردیبهشت سال ۱۳۸۹، ساختمان جدید مهمانسرا افتتاح شد. با افتتاح ساختمان جدید، زیر بنای مهمانسرا از ۳ هزار و ۸۰۰ مترمربع به ۱۰۰ هزار مترمربع افزایش یافت.
در تمام این سال‌ها، در تمام این دوره‌ها، این آشپزخانه با نام‌های مختلف از قبیل مطبخ، کارخانه، مهمانخانه و مهمانسرا بر قرار بوده است و هر روز و هر شب میزبان هزاران هزاران مهمان از اقصا نقاط دنیا بوده است. امیدوارم شما هم در سفر به مشهد مهمان مهمانسرای حرم مطهر امام رضا (ع) شوید. از قدیم الایام غذای مهمانسرای امام رضا به تبرکی شهرت داشته است.
سرتان سلامت. دل تان خوش. زیارت قبول.
