مسجد گوهرشاد در گذشته‌های دور به دستور گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ در جنوب حرم مطهر علی ابن موسی الرضا (ع) ساخته شد. این مسجد یکی از شاهکارهای دوران تیموری محسوب می‌شود. زیرا کاشی‌کاری، خط و اسلوب معماری به کار رفته در این مسجد در نهایت ظرافت و زیبایی است. این مسجد در ابتدا در مجاورت حرم مطهر در ضلع جنوبی آن قرار داشت. اما موقوفات بسیار و همچنین توجه بسیار به این مسجد سبب شکوه روز افزون این مسجد شد. تا حدی که امروزه این مسجد بخشی جدایی ناپذیر از حرم مطهر محسوب می‌گردد. با میزبون همراه باشید تا از ویژگی‌ها و زیبایی‌های این مسجد بی‌نظیر بیشتر بدانید.
مرمت و بازسازی مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد
به حتم آثار و ابنیۀ تاریخی همیشه در معرض خطر نابودی هستند. یکی از وظایف خطیر هر نسل حفظ آثار و ابنیۀ تاریخی از گزند حوادث طبیعی و غیر طبیعی است. مسلماً مسجد گوهرشاد نیز از گزند زمانه به دور نبوده است. از جمله این بلایا عبارتند از: زمین لرزه سال ۱۰۸۴، در این زمین لرزه ایوان مقصوره صدماتی دید که البته مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.
و همچنین از جمله مرمت‌‌های دیگر مسجد باید به پس از گلوله‌‌باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هـ. ق اشاره کرد که موجب صدمه‌دیدن گنبد و ایوانهای مسجد شد.
مسجد گوهرشاد
پس از آن در سال ۱۳۳۹ هـ. ق گنبد و ایوان مقصوره و ایوانهای شرقی و غربی مسجد مرمت شدند. گنبد ایوان مقصوره، در سال ۱۳۳۹ ش برای مرمت اساسی تخریب شد. ساخت مجدد گنبد تحت نظارت مهندس عباس آفرنده و به دستان هنرمند معماران ایرانی انجام شد. در مرمت مجدد مسجد تمام ویژگی‌های پیشین و خصوصیات اصیل و اساسی معماری حفظ شد. پروژۀ شرق بازسازی مسجد در سال ۱۳۴۱ به اتمام رسید.
هم زمان با این مرمت سنگ‌های ازاره داخل ایوان مقصوره تعویض شد و کف ایوان با سنگ‌های مرمر فرش شد. سپس در سال ۱۳۴۵ ش دور ساقۀ گنبد با کاشی معرق کتیبهای زینت داده شد.
گوهرشاد بیگم بانی ساخت مسجد
مسجد گوهرشاد
اسم گوهرشاد بیگم که دستور ساخت مسجد گوهرشاد را صادر کرده بود در دو قسمت با کاشی معرق نگاشته شده است. یکی در قسمت بالای در نقره‌‌ای که به دارالسیاده می‌‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر مزین شده است. در قسمت وسط مسجد نیز کتیبهای به نام محمد رضا امامی وجود دارد.
این مسجد به سبک چهار ایوانی ساخته شده است. همچنین در طی سال‌ها گنبد آن چهار بار مورد تعمیر، مرمت و بازسازی قرار گرفته است. سبک معماری این بنا به شیوهٔ تیموری و نام معمار آن استاد قوام‌الدین شیرازی ذکر شده است.
یکی از جاذبه‌های گردشگری ویژه که شایسته است به عنوان مقصد گردشگری مورد توجه قرار بگیرد مسجد گوهرشاد است. برای دیدار از این مسجد که سرشار است از هنر ایرانی کافیست به مشهد سفر کنید. در ضمن در سفر به مشهد می‌توانید با اجاره سوئیت در مشهد و اقامت در این شهر دیدنی علاوه بر زیارت حرم مطهر، مسجد گوهرشاد را از نزدیک ببینید.
ویژگی ها و زیبایی ها
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد یک مسجد کلاسیک محسوب می‌گردد. این مسجد به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده است. صحن این مسجد تقریباً به شکل مربع است. همچنین در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی و در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی قرار گرفته است.
صحن این مسجد باشکوه حدود ۵۶٫۱۳ متر طول و ۵۱٫۱۸ متر عرض دارد. در مجموع مساحت صحن مسجد معادل ۲۸۷۳ متر مربع است. نکتۀ حائز اهمیت دیگر ساخته شدن قرینه‌ای ایوانهای مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد است.
ایوان مقصوره در مسجد گوهرشاد
نقوش اسلیمی در مسجد گوهرشاد
مهمترین ایوان مسجد ایوان مقصورۀ جنوبی است. این ایوان تقریباً ۵۰۰ متر مربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع دارد. این ایوان از این جهت مهم و مورد توجه قلمداد می‌شود که انواع هنرهای گوناگون معماری در آن به کار رفته است.
بایسنقر، یا بایسنقر میرزا که در خط و کتابت یگانۀ عصر خویش بوده است و هم چنان هم آثار او از بهترین آثار خط و کتابت محسوب می‌گردد، فرزند گوهرشاد است. کتیبۀ این هنرمند بی‌همتا در همین ایوان نصب شده است. بر روی کتیبه تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق نگاشته شده است.
ایوان شرقی
یکی دیگر از ایوانهای مسجد گوهرشاد ایوان شرقی است که در گذشته به ایوان حاج حسن معروف بوده است. این ایوان به رواق امام خمینی متصل است. در داخل ایوان شرقی و در ضلع‌های شمال و جنوب آن سه طاق در قسمت فوقانی وجود دارد. همچنین در سقف این ایوان سنگ مرمری وجود دارد که بر روی آن نوشته‌هایی به خط کوفی دیده می‌شود.
ایوان غربی
دیگر ایوان این بنا ایوان غربی است توسط دری بزرگ به نام در سنگی که در وسط ایوان قرار گرفته است با بست شیخ بهاالدین عاملی ارتباط دارد. گفتنی است این ایوان در گذشته به بازار متصل بوده و نام آن ایوان آب بوده است زیرا کانال عبور آب به داخل مسجد از زیر این ایوان می‌گذشته است. در داخل ایوان غربی نیز مانند ایوان شرقی سه طاق بنا شده است. همچنین در وسط پایه‌های ایوان سوره‌هایی از قرآن کریم به خط بنایی نوشته شده است.
محراب در مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد
محراب مسجد در میان این ایوان جای گرفته است. محراب از یک پارچه سنگ مرمر تشکیل شده است. در میان مقرنس کاری‌های محراب نیز کتیبهای موجود است. گنبد مسجد نیز بر بالای ایوان قرار گرفته است.
منبری ویژه و خاص در ایوان مقصوره
از دیگر اجزای ایوان که بسیار زیبا و دیدنی است و جاذب عاشقان تاریخ و فرهنگ و هنر و گردشگری محسوب می‌شود منبری است که امروزه به نام صاحب الزمان خوانده می‌شود. این منبر دیدنی از چوب گردو و گلابی ساخته شده است. همچنین هنرهایی از قبیل منبت‌کاری در آن به کار گرفته شده است. این منبر زیبا و چشم‌نواز را محمد، نجار خراسانی طراحی کرده و ساخته است. محمد، نجار خراسانی از هنرمندان ناشناس عصر فتحعلی شاه قاجار است. این منبر پرماجرا در سال ۱۳۲۵ / ۱۹۴۶ م به دستِ حیدر نیکنام گلپایگانی تعمیر شد.
منبر صاحب الزمان
منبر صاحب الزمان در مسجد گوهرشاد
همان طور که پیش از این در بند پیشین ذکر آن رفت در زاویۀ جنوبی ایوان مقصوره در مجاورت محراب منبری بلند قرار دارد. این منبر امروزه به نام صاحب الزمان شهرت یافته است. این منبر در سال ۱۲۴۳ هجری قمری ساخته شد. فتحعلی شاه قاجار دستور ساخت این منبر را صادر کرد. اجرای این فرمان به محمد نجار سپرده شد. محمد نجار این منبر را از چوب گردو و گلابی ساخت.
این منبر هنرمندانه ساخته شده است و یک منبر ساده نیست. اولین ویژگی خاص و منحصر به فرد در ساخت این منبر عدم استفاده از آهن و میخ است. شاید همین یک ویژگی برای ویژه‌بودن این منبر کفایت کند. اما ویژه‌بودن منبر به این خاصیت محدود نمی‌شود.
منبت‌کاری‌ها و قلم‌زنی‌های به کار گرفته شده در این اثر هنری عامل دیگری است که حتی چشمان غیرحرفه‌ای را به خود خیره می‌کند. این تزئینات ظاهر متمایز و جلوه‌ای زیبا به منبر بخشیده است. ساخت این منبر در سال ۱۳۲۵ آغاز شد که پس از ۵ سال متوقف گردید که بعداً توسط محمد نجار به اتمام رسید.
ارتفاع منبر از زمین تا عرشه (جای نشستن) ۷٫۵ متر و دارای ۱۴ پله است و ابعاد عرشه ۱٫۱۴ در ۱٫۱۲ است.
گنبد و مناره ها
مسجد گوهرشاد
گنبد مسجد گوهرشاد ۴۱ متر بلندا دارد. این گنبد بلند در بالای ایوان مقصوره قرار گرفته است. سطح خارجی گنبد با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی زینت داده شده است. در دو سمت این گنبد دو مناره جای گرفته است. هر یک از این مناره ها ۴۳ متر ارتفاع دارند و همچنین با کتیبه هایی زینت داده شده اند. این مناره ها از سطح زمین شروع شده اند و پیوسته به ایوان مقصوره بالا رفته اند و در نهایت به شکل گلدسته در آمده اند.
دور خارجی گنبد ۸۵٫۶۱ متر است. البته دور خارجی گنبد در سال ۱۳۴۱ برداشته شد. گنبدی که امروزه بر فراز ایوان مقصوره دیده می‌شود با مصالح جدید دوباره ساخته و تزیین شده است.
صحن مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد
صحن مسجد گوهرشاد ۲۸۰۰ متر مربع وسعت دارد. همچنین این صحن ۹۴۰۰ متر مربع زیر بنا دارد.
مشهد؛ کلان شهر مقدس، پایتخت معنوی ایران
در سفر به مشهد خدا یار و همراهتان. اگر توفیق نصیب شد و فرصت حضور در مسجد گوهرشاد را پیدا کردید با دقت هرچه تمام‌تر به ظرافت هنر ایرانی توجه کنید. این مسجد در دورۀ تیموریان ساخته شده است. زمانی که هنرمندان ایرانی به تازگی دوران سختی از تاریخ را پشت سر گذاشته بودند. تیموریان به ادب و هنر علاقه نشان می‌دادند. در دورۀ آن‌ها آثار گران‌بهایی ساخته شده است.
[…] یا به عبارتی دیگر سال ۱۰۳۳ میلادی ساخته شده است. دیگری مسجد گوهرشاد است که در سال ۸۲۱ ه.ق یا به عبارتی دیگر در سال ۱۴۱۸ […]