پارک ملی تندوره یکی از وسیع‌ترین و غنی‌ترین مناطق مهم حفاظت‌شده در کشور عزیزمان ایران زیبا است. شاید جالب باشد بدانید که برای دیدار پلنگ ایرانی فقط و فقط کافی است به سمت این پارک ملی ارزشمند سفر کنید. چون این منطقۀ ارزشمند خانه و کاشانۀ پلنگ ایرانی به شمار می‌رود. البته، علاوه بر این گونۀ نادر ایرانی که اتفاقاً زندگی‌اش در معرض خطر قرار دارد، چندین و چند گونۀ جانوری قابل توجه و کمیاب دیگر نیز در این پارک ملی و وسیع سکونت دارند. این نکته نیز شایان ذکر است که پوشش گیاهی در این منطقه نیز بسیار غنی است و ارزنده‌ترین گیاهان دارویی از همین پارک ملی و طبیعی جمع‌آوری می‌شوند. تمام این ویژگی‌های ارزشمند سبب شدند که میزبون راهی دیار خراسان شمالی شود و از میان تمام شهرهای ایران زمین شهر دیرینه و تماشایی درگز را انتخاب کند و سپس در حوالی آن به دیدار از پارک ملی و غنی تندوره برود. میزبون از شما یاران همیشگی دعوت می‌کند همراهش باشید. چون قرار است در این مقاله به طور مفصل در مورد این پارک تماشایی بنویسد. بدون شک دانستن هر نکته در مورد این پارک، شکوه ایران زیبا را بیش از پیش جلوه‌گر خواهد شد.
دیدار از پارک ملی تندوره در حوالی شهر درگز همراه با میزبون
پیشینۀ تاریخی پارک ملی طندوره یا تندوره
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
پارک ملی تندوره اولین بار در بهمن ماه در سال ۱۳۴۷ با نام منطقۀ حفاظت‌شدۀ تندوره شناخته شد و به عنوان یک منطقۀ ارزشمند طبیعی قرق شد. پس از آن، ده سال بعد، یعنی در اسفند ماه در سال ۱۳۴۸ این منطقۀ حفاظت‌شده با نام پارک وحش تندوره شناخته شد. این پارک ارزشمند در آن سال‌ها در حدود ۷۳۴۳۵ هکتار مساحت داشت. سپس تنها در دو سال بعد از تغییر نام به پارک وحش تندوره، یعنی در خرداد ماه در سال ۱۳۵۰ بخشی از منطقه از پارک حذف شد. بخش حذف‌شده در ناحیۀ شرقی منطقه واقع بود، همان بخشی که در مجاورت گردنۀ الله‌اکبر قرار دارد. پس از آن در بهمن ماه در سال ۱۳۵۳ این پارک وحش طبیعی به صورت رسمی به عنوان یک پارک ملی معرفی شد. در حال حاضر، این پارک ملی و ارزنده تنها به اندازۀ ۳۵۵۴۰ هکتار مساحت دارد. که به دو بخش تقسیم شده است. بخشی که از حفاظتی به نسبت کمتر برخوردار است و بخشی که حفاظت بیشتری شامل آن می‌شود. قسمتی که حفاظت بیشتر در مورد آن رعایت می‌شود به اندازۀ ۹۲۵۰ هکتار مساحت دارد.
شاید جالب باشد بدانید که تندوره یا تندور که با نام طندور نیز تلفظ می‌شود یک نام کردی است. در زبان کردی واژۀ تندور یا طندور به معنای تنور است. همچنین امر جالب‌تر این است که با توجه به آثار به جا مانده از گذشته نشانه‌هایی مبنی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه یافت شده است. بر اساس این آثار و نشانه‌ها گفته می‌شود نشانه‌های سکونت در این منطقه به ایران باستان و پیش از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد. در این منطقه قلعه‌ای به نام قلعۀ رجبه به چشم می‌خورد که یکی از نشانه‌های سکونت انسان‌ها در دورانی بسیار دور از امروز به شمار می‌رود. همچنین از آنجایی که این منطقه در همین چند قرن اخیر یکی از معدود راه‌های ارتباطی میان شهر درگز و شهر قوچان بوده است از اهمیت ارتباطی نیز برخوردار بوده است.
ویژگی‌های این منطقۀ حفاظت‌شده
۱- ارتفاع منطقه
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
پارک ملی تندوره دارای دو نقطۀ شاخص است. یکی از این دو نقطه بلندترین و نقطۀ دیگر کوتاه‌ترین قسمت به شمار می‌رود. بلندترین نقطه در این منطقۀ حفاظت‌شده در جنوب این محدوده واقع شده است و با نام قلۀ قنبرعلی شناخته می‌شود و به اندازۀ ۲۵۸۶ متر ارتفاع دارد. اما کوتاه‌ترین نقطه در این منطقۀ حفاظت‌شده در شمال این محدوده واقع شده است و به اندازۀ ۸۸۴ متر ارتفاع دارد. شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که گونه‌های گیاهی و جانوری بسیار متنوعی در این پارک ملی به چشم می‌خورند، وجود این اختلاف ارتفاع بسیار در این محدوده است. چون با این وجود گونه‌های جانوری و گیاهی که علاقه‌مند به زندگی در ارتفاعات بلند هستند زیستگاه مناسب خود را خواهند یافت و گونه‌های جانوری و همچنین گیاهی که علاقه‌مند به زندگی در ارتفاعات کوتاه هستند نیز زیستگاه مناسب خود را خواهند یافت. علاوه بر این در فاصلۀ میان این دو ارتفاعِ چشمگیر و برجسته نیز طیف وسیعی از ارتفاعات وجود دارند که گونه‌های گیاهی و جانوری گوناگونی در هر بخش از آن جای گرفته‌اند.
۲- آب و هوا
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
پارک ملی تندوره بر فراز ارتفاعات کپه داغ قرار گرفته است. این امر سبب شده است که این منطقۀ منحصر به فرد طبیعی از کویر قره‌قوم و همچنین از جلگۀ پست درگز تأثیر بپذیرد. به عبارتی دیگر منطقۀ حفاظت‌شدۀ تندوره در حدفاصل میان کویر قره‌قوم و جلگۀ پست درگز جای گرفته است. این منطقه از قسمت جنوب و غرب تحت تأثیر کویر قره‌قوم است و از سمت شمال تحت تأثیر جلگۀ پست درگز قرار دارد. به همین دلیل این منطقه دو نوع آب و هوای متفاوت را نیز شاهد است. به عبارتی دیگر در قسمت جنوب و غرب این پارک وسیع شاهد ارتفاعات بلند و آب و هوای مدیترانه‌ای خواهید بود و آب و هوایی به نسبت سرد و کوهستانی همراه با رطوبتی قابل توجه را احساس خواهید کرد. اما در قسمت شمالی که از ارتفاع به نسبت اندکی برخوردار است دارای آب و هوایی گرم و خشک است. به این ترتیب این دوگانگی سبب می‌شود که گونه‌های جانوری و گیاهی گرمادوست و سرمادوست هر کدام زیستگاه مورد علاقۀ خودشان را در این محدوده پیدا کنند و بتوانند در زیست‌بوم طبیعی خودشان زندگی کنند.
۳- منبع تأمین آب
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
پارک ملی تندوره از وجود هرگونه رودخانۀ مهم و قابل توجهی محروم است. شاید جالب باشد بدانید که آب مورد نیاز گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی در این منطقۀ حفاظت‌شده از چشمه‌های موجود در آن تأمین می‌شود. بر اساس کنکاش‌های انجام‌شده بیان شده است که در این منطقه ۳۱ چشمه به همراه ۸ حلقه چاه آب وجود دارد. مهمترین چشمه‌های موجود در این منطقه عبارتند از:
- چشمۀ چهلمیر
- چشمۀ بید
- چشمۀ رجبه
- چشمۀ ادانه
- چشمۀ قره‌نهه
- چشمۀ مدخان
- چشمۀ باش‌تپه
- چشمۀ ایدلق
- چشمۀ قره‌لوکه
- چشمۀ کلاشک
- چشمۀ توغی
- چشمۀ تندوره
- چشمۀ چرلاق
- چشمۀ رف‌سو
همچنین علاوه بر وجود چشمه‌های پرآب که از قلب زمین می‌جوشند آب باران نیز در این منطقه سهم به سزایی در تأمین آب مورد نیاز گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی را بر عهده گرفته است. شایسته است بدانید که میزان بارش سالانه در این منطقه به طور تقریبی به ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌متر می‌رسد. البته این میزان در فصول مختلف سال متغیر است. برای مثال در فصل سرد زمستان که دمای هوا تا حد منهای ۲۰ درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد برف بسیاری در این منطقه می‌بارد و به مدت ۴ ماه تمام بر سطح زمین باقی می‌ماند و سراسر زمین را سفیدپوش می‌کند.
گونه‌های جانوری کمیاب
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
شاید جالب باشد بدانید که در پارک ملی تندوره از میان۷ گونه از نادرترین گونه‌های گربه‌سانان ایرانی ۵ گونه ساکن این پارک ملی ایرانی و ارزشمند هستند. این پنج گونۀ کمیاب عبارتند از:
- پلنگ ایرانی
- گربه جنگلی
- گربه دشتی
- گربه پالاس
- سیاه‌گوش اورآسیا
علاوه بر این، شایسته است بدانید که ایران زمین برجسته‌ترین و مهمترین محل زندگی مناسب برای یوزپلنگ ایرانی در سراسر خاورمیانه به شمار می‌رود. خوشبختانه در سال ۱۳۷۰ یوزپلنگ‌های ایرانی در این منطقه سرشماری شدند و با قلاده‌هایی که گرفتند نام‌گذاری شدند. پس از آن در ۱۷ سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۷ دوباره یوزپلنگان در این منطقه مورد سرشماری قرار گرفتند. در این سرشماری تعداد قلاده‌ها به ۶۰ قلاده کاهش یافته بود. از میان آن پلنگ‌ها در حال حاضر تعداد محدودی همچنان در حال زندگی در این منطقه هستند. شاید جالب باشد بدانید که این یوزپلنگ‌ها نام دارند و با نام‌های ایرانیِ بردیا، برزو و برنا شناخته می‌شوند.
همچنین، علاوه بر یوزپلنگ ایرانی گونه‌های بسیاری از قبیل کل و بز و سایر سُم‌داران از جمله بزهای وحشی و گوسفند وحشی در این منطقۀ حفاظت‌شده ساکن هستند. از آنجایی که طعمه و غذای اصلی یوزپلنگ ایرانی گونه‌های کل و بز هستند بر فراز ارتفاعات بسیار بلند در قسمت جنوبی این منطقه احتمال شکار کل و بزها به وسیلۀ یوزپلنگان ایرانی می‌رود. همچنین علاوه بر کل و بز و بزهای وحشی و گوسفندان وحشی قوچ‌ها و میش‌ها نیز در این منطقه ساکن هستند. البته خوشبختانه گونه‌های سُم‌داران در معرض خطر نابودی نیستند و تعداد قابل توجهی از آن‌ها در سراسر پارک مورد سرشماری قرار گرفته است.
پرندگان نادر در آسمان پارک ملی و ارزندۀ تندوره
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
در پارک ملی تندوره تعداد قابل توجهی از گونه‌های مختلف پرندگان نیز به چشم می‌خورد. شاید جالب باشد بدانید که پرندگان ساکن در این پارک ملی بیشتر در قسمت کم ارتفاع جای گرفته‌اند و دره‌ها و چشمه‌سارها را برای زندگی انتخاب کرده‌اند. به این ترتیب پرندگان متنوع تا توانسته‌اند خودشان را از پلنگ ایرانی و کل و بزهای ساکن در نواحی مرتفع فاصله گرفته‌اند. برخی از گونه‌های پرندگان مهاجر در منطقۀ حفاظت‌شدۀ تندوره که دوره‌های خاصی از سال را در این منطقه سپری می‌کنند عبارتند از:
- کورکور
- سارگپه پابلند
- عقاب دشتی
- عقاب شاهی
- عقاب طلایی
- کرکس
- هما
- لیل
- کوکر
- مرغ حق
- شبگرد بلوچی
- بادخورک معمولی
- بادخورک کوهی
- زنبورخور معمولی
- هدهد
- چکاوک طوقی
- پپت خاکی
- سنگ‌چشم
- دم‌سرخ
علاوه بر گونه‌های مهاجر، برخی دیگر از پرندگان به صورت دائمی در این منطقه ساکن هستند و به عنوان گونه‌های بومی شناخته می‌شوند. گونه‌های بومی در این منطقه عبارتند از:
- دلیجه
- کبک
- تیهو
- قرقاول
- بلدرچین معمولی
- کبوتر چاهی
- قمری
- یاکریم
- چکاوک شاخ‌دار
- چکاوک آسمانی
- دم‌جنبانک ابلق
- قرقی
- سسک
- سار
- زاغی
- کلاغ گردن‌بور
- کلاغ ابلق
- الیکایی
- توکای سیاه
- زردپره کوهی
- زردپره مزرعه
- انواع جغد
- سهره سینه‌سرخ
پوشش گیاهی غنی و متنوع
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
در پارک ملی تندوره پوشش گیاهی بسیار غنی و ارزشمندی رویش یافته‌اند. شاید جالب باشد بدانید که انواع و اقسام گیاهان دارویی کمیاب و ارزشمند در این خاک منحصر به فرد رویش می‌یابند. به عنوان مثال بر فراز ارتفاعات در مناطق مرکزی منطقه و نقاط کوهپایه‌ای و دامنه‌های آفتاب‌گیر آن درمنۀ کوهی به وضوح قابل تشخیص است که نه تنها تمام سطح کوه را در بر گرفته است بلکه عطر دل‌انگیز آن نیز سراسر فضا را مملو کرده است. در کنار درمنه‌ها بر فراز شیب‌های تند کوهستانی پوشش گیاهی تنک و درختچه و درخت به چشم می‌خورد. حضور و وفور گیاهان دارویی بسیار در این منطقه، سبب شده است که کارشناسان خبره در زمینۀ دانش گیاهان دارویی این منطقه را با عنوان بهشت گیاهان دارویی بخوانند. همچنین شایسته است بدانید که حجم وسیعی از بذرهایی که در سایر نقاط ایران زمین برای کاشت و پرورش گیاهان دارویی مورد استفاه قرار می‌گیرند از گیاهان همین منطقه تأمین می‌شوند.
بهترین زمان بازدید از پارک ملی تندوره
اصلی‌ترین بخش‌هایی که گردشگران برای بازدید از این پارک ملی می‌توانند انتخاب کنند، دره شخمال و دره چهلمیر است. از آن جایی که در فصل بهار زیبایی این پارک و این دو دره به بالاترین میزان خود می‌رسد، بهترین زمان برای بازدید از پارک ملی تندوره، فصل بهار است. گفتنی است این منطقه دارای کوهستان‌های مرتفعی است از این رو بهتر است زمانی که هوا سرد و برفی است، افراد مبتدی از این منطقه برای کوهنوردی استفاده نکنند.
مسیرهای دسترسی به پارک ملی تندوره
مسیر اصلی دسترسی به پارک از طریق جاده شوسه قوچان به سمت درگز خواهد بود که از سه طریق می‌توان به این مسیر دست پیدا کرد. یک مسیر از قریه اینچه کیکانلو که بر سر راه درگز – قوچان واقع شده است تا پاسگاه شکر آب که در جنوب پارک قرار دارد، یک مسیر از درگز تا پاسگاه چهل میر که در سمت شرق پارک واقع شده و مسیر دیگر از نوخندان تا زیارتگاه بابانستان که در شمال پارک واقع شده است.
سفر به شهر درگز و دیدار از پارک ملی و ارزشمند تندوره
پارک ملی و ارزشمند تندوره در حوالی شهر درگز در استان خراسان شمالی
پارک ملی تندوره در منطقه‌ای کوهستانی و صعب‌العبور جای گرفته است. همین امر سبب شده است که این منطقه همچنان مانند سال‌هایِ بسیارِ پیش از این، بکر و دست نخورده باقی بماند. البته در این محدوده تفرج‌گاهی با نام تفرج‌گاه چهلمیر در محدودۀ چشمۀ چهلمیر احداث شده است و به این ترتیب گردشگران عزیز و مشتاق می‌توانند با اجاره سوئیت در درگز به این قسمت از پارک ملی و ارزشمند تندوره سفر کنند و این منطقه را از نزدیک ببینند. همچنین دو تفرج‌گاه دیگر نیز در محدودۀ چشمۀ علی‌بلاغ و چشمۀ چرلاق نیز در حال ساخت هستند. بدون شک امکان سفر به این محدوده می‌تواند بسیار جذاب و تماشایی و حیرت‌برانگیز باشد. اما به طور قطع سفر انسان به این منطقه می‌تواند تهدیدی بسیار جدی برای ساکنان طبیعی آن به شمار رود. به همین دلیل برخی از کارشناسان امر حفاظت از محیط زیست با ایجاد و احداث تفرج‌گاه‌های گردشگری در این منطقه مخالف هستند. البته برخی دیگر از کارشناسان سفر انسان به این منطقۀ ارزشمند طبیعی و دیدار از شگفتی‌های شگرف طبیعی در این محدوده را بلامانع می‌دانند و شرط رعایت موازین و قوانین محیط زیستی را مطرح می‌کنند. به طور کلی حفاظت از این منطقۀ خاص طبیعی وظیفه‌ای ملی و انسانی شمرده می‌شود. متأسفانه این منطقه از فنس‌کشی‌های مناسب برخوردار نیست. بر این اساس حضور انسان در این منطقه به رعایت تمام جوانب احتیاط وابسته خواهد بود. چون به این ترتیب به نظر می‌رسد در این منطقه ساکنان بومی از طرفی و مهمانان نیز از طرفی دیگر در خطر قرار دارند. بنابراین میزبون پیشنهاد می‌کند با کمترین بار ممکن و همراه با بهترین یار ممکن به سمت این پارک ملی ارزشمند سفر کنید.
