کریم‌خان زند بنیان‌گذار سلسله زندیه، یکی از پادشاهان خوش‌نام ایران بود که هرگز نام پادشاه را بر خود ننهاد. از وی یادگارهای زیادی در تاریخ ایران بر جای مانده است. یکی از این یادگارهای تاریخی حمام وکیل شیراز است. میزبون در ادامه از حمام وکیل برای شما سخن می‌گوید.
حمام وکیل شیراز
در زمان زندیه معماری ایران پیشرفت قابل توجهی را تجربه کرد. حمام وکیل شیراز جلوه هنرمندی معماران در این دوره می‌باشد. این حمام با دستور مستقیم کریم‌خان‌زند در قسمت مرکزی شهر و در محله درب شازده بنا شد. کاربری حمام در آن دوران عمومی بوده و ظاهر بسیار زیبا و خدمات درون حمام مشتریان زیادی را جذب می‌کرده است. امروز نیز جذابیت حمام وکیل شیراز به خاطر معماری هنرمندانه و نقوش بسیار زیبای بنا است. وقتی وارد حمام می‌شوید باید سر به هوا باشید تا از دیدن آن‌چه روی سقف حمام چشم‌ها را خیره می‌کند، محروم نمانید.
کارشناسان، معماران و مسئولان با بررسی ابعاد مختلف آثار دوران زندیه پژوهشی درباره این آثار انجام داده‌اند. سازمان میراث فرهنگی نیز به جهت حفظ این اثر مهم و جلوگیری از ویران شدن مهم‌ترین حمام شیراز تلاش‌های بسزایی کرده‌اند.
حمام وکیل شیراز جزء آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است.
تاریخچه
این حمام جزء بناهایی است که توسط کریم‌خان‌زند در طول حکومتی ۳۰ ساله ساخته شده است. عمر بنا به سال ۱۱۵۲ هجری شمسی باز می‌گردد. تزئینات به کار رفته در بنا به همراه سبک معماری، حمام وکیل را یکی از شگفت‌آمیزترین بناهای تاریخی ایران کرده است.
این حمام با ۱۱۰۰۰ متر مربع مساحت که ۸۶۶۰ متر مربع از آن زیربنای حمام است، به دست معماران مشهور زمان زندیه به بهره‌برداری رسید.
معماری حمام وکیل
حمام به شکل یک هشت ضلعی، دارای هشت ستون یک‌دست از جنس سنگ در میان سقف گنبد مانندش ساخته شده است. گرم‌خانه حمام به وسیله سنگ پوشیده شده و در قسمت جنوب گرم‌خانه خزینه‌ای برای آب گرم تعبیه شده است. در دو سوی گرم‌خانه، دو شاه‌نشین ساخته‌اند و در دو سمت خزینه نیز دو حاکم‌نشین قرار داده‌اند. در وسط هر کدام از حاکم‌نشین‌ها یک حوض قرار گرفته که پوشیده از سنگ مرمر است. هشت ستون حمام از جنس سنگ گندمک گوگرددارهستند. روی ستون‌ها پوشیده از مقرنس گچی است که عمق کمی دارند.
سقف ورودی حمام دارای گچ‌بری‌های برجسته است. البته محققان می‌گویند این گچ‌بری‌ها مربوط به دوران پهلوی می‌باشد. آب حمام از چاهی در قسمت غربی تأمین می‌شده است. کف حمام دارای گربه‌روهایی است که به دودکش وصل می‌شوند. این گربه‌روها به منظور انتقال گرمای بیشتر به کف و انتقال دوده‌های حاصل از سوخت گرم‌کننده آب به بیرون ساخته شده‌اند.
حمام وکیل شیراز در طی دوران مختلف توسط حکام گوناگون دچار تغییر و تحولاتی شده که حال این بنای تاریخی را بد کرده است. در دوران پهلوی بخشی از این حمام به حمام نمره تبدیل شد و بخشی دیگر کاربری زورخانه پیدا کرد. همین تحولات موجب از بین رفتن بخش‌هایی از حمام شده و بعضی قسمت‌های حمام شکل ظاهری خود را از دست دادند. در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی اداره باستان‌شناسی، این حمام تاریخی را مرمت کرده است. قسمتی از بنا که به دلیل تغییر و تحولات رو به تخریب بود تبدیل به موزه شد تا از تخریب بیش از پیش آن جلوگیری شود.
بررسی ابعاد مختلف حمام وکیل
یکی از نکات قابل توجه در بناهای به جا مانده از کریم‌خان‌زند وجود تصاویر اساطیری و مذهبی در کنار نقوش حماسی است. این‌گونه مضامین در آن زمان بخش مهمی از فرهنگ و اعتقادات مردم ایران بوده و تزئینات بناهای به جا مانده از این شاه نیز حول محور فرهنگ و تمدن مردم ایران از باستان تا صفویه چرخیده است. این موضوع بیان‌گر علاقه شدید کریم‌خان‌زند به زنده نگه داشتن تاریخ ایران باستان است.
موضوع مورد توجه دیگر کاربری حمام در گذشته است. حمام‌ها در زمان‌های گذشته که بیشتر به صورت عمومی بوده‌اند، فقط به جهت شست‌وشو مورد استفاده نبودند! تعداد قابل توجهی از آیین و مراسم سنتی در حمام‌ها برگزار می‌شده است. در واقع حمام‌ها علاوه‌بر مکانی جهت پاکیزگی، محلی برای اجرای مراسم آشنایی با دختران دم بخت، مراسم حمام زایمان، حنابندان و خواستگاری از دختران بوده است. با تغییر معماری‌ها حمام‌های نمره و سپس حمام‌های داخل خانه شکل گرفتند و به مرور این آداب و رسوم از بین مردم برچیده شد. این سنن در حمام‌های ساخته شده توسط کریم‌خان نیز اجرا می‌شدند. حمام وکیل نیز محل برگزاری چنین رسومی بوده است.
در حمام وکیل شیراز می‌توانید آثاری از معماری بنیادی و اصولی را به تماشا بنشینید. سازوکاری جهت جلوگیری از خروج گرما و منع ورود سرما به حمام، حفظ هر چه بیشتر گرما و بخار در حمام و وجود خزینه‌ای برای گرم کردن آب تنها بخشی از تدابیر اصولی ساخت یک حمام منحصربه‌فرد است. همچنین تأمین نور حمام توسط جام‌خانه‌های روی سقف یکی از هنرمندانه‌ترین قسمت‌های حمام وکیل می‌باشد.
سفر به شیراز و بازدید از حمام وکیل
حمام وکیل در خیابان آیت‌الله طالقانی شهر شیراز قرار دارد. شما برای اجاره سوئیت در شیراز به هر کجای شهر که رفته باشید می‌توانید به راحتی به این حمام بروید. البته برای پیدا کردن سوئیت ارزان در شیراز می‌توانید اطراف خیابان طالقانی را بررسی کنید، زیرا در این منطقه سوئیت ارزان به راحتی یافت می‌شود.
مطلب مرتبط: ۲۰ جای دیدنی شیراز
