ابیانۀ هزار و پانصد ساله، منطقه‌ای خوش‌منظره و خوش آب و هواست. این روستا با ۲۲۲۲ متر ارتفاع از سطح دریا یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران است. معماری بومی، بناهای تاریخی متنوع، آب و هوای معتدل، موقعیت طبیعی مساعد، شهرت بی‌مانندی به این روستا بخشیده‌اند. بر پایۀ موارد مذکور، در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۸ ابیانه به فهرست آثار ملی ایران پیوست.
موقعیت جغرافیایی ابیانه
ابیانۀ زیبا، از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز، در ۳۵ کیلومتری شمال غربی نطنز در استان اصفهان واقع است. این روستای بی‌مثال در دامنۀ کوه کرکس جای گرفته است.
ابیانه در گذر زمان
محلی‌ها به ابیانه ویونا (Viuna) می‌گویند. وی (Vi) یعنی بید و ویانه (Viyane) یعنی بیدستان. مثل اینکه در گذشته ابیانه بیدستان بوده است. گذر زمان سبب شده ویونا به اویانه و سپس به ابیانه تغییر کند.
بافت روستایی ابیانه
خانه‌ها در این روستا تماما بر روی دامنۀ شیب کوه کرکس در شمال رودخانه برزرود بنا شده‌اند. بافت ساختاری خانه‌های این روستا حلزونی شکل است. یعنی، خانه‌های مکعبی با در و پنجرۀ مشبک چوبی ساخته و به صورت پلکانی روی هم قرار گرفته‌اند.
اما پلکانی یعنی، پشت بام مسطح خانه‌های پایین دست، حیاط خانه‌های بالا دست است. آن هم بدون اینکه هیچ دیوار محصور کننده‌ای وجود داشته باشد. سپس پلکان‌ها مثل خانۀ حلزون حول یک مدار پیچیده‌اند. این بافت ساختاری مجذوب کننده، یادگار سه دورۀ سلجوقی، صفوی و قاجار است. خانه غلام نادر شاه و خانه نایب حسین کاشانی از خانه‌های قدیمی روستای ابیانه هستند.
خانه‌های کهن روستا از خاکی سرخ تشکیل شده‌اند. خاصیت ویژۀ این خاک سرخ، استحکام هرچه بیشتر در بخورد با باران است. دیگر ویژگی آن جلوۀ آتشینی است که شب هنگام به روستا می‌بخشد.
در دامنه‌های شیب‌دار کوه کرکس فضای کافی برای ساخت خانه‌هایی بزرگ که نیاز مردم را تأمین کند وجود ندارد. به همین دلیل هر خانواده انباری غارمانند در تپه‌های یک کیلومتری روستا ساخته‌اند. این انبارها خارج از ابیانه در کنار جاده ساخته شده. از این غارهای پنهان در تپه برای نگهداری دام و آذوقۀ زمستانی و وسایل غیرضروری استفاده می‌شود.
آثار تاریخی ابیانه
از مهم‌ترین ابنیه و آثار تاریخی این روستای دل‌انگیز می‌توان مسجد جامع، مسجد برزله، مسجد حاجتگاه، آتشکده هارپارک را نام برد.
از این میان، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بنا مسجد جامع است. این مسجد متعلق به سال ۴۶۶ه.ق است. قدیمی‌ترین بخش این مسجد، منبر چوبی منبّت‌کاری آن است.
اثر دیگر، مسجد برزله است. بر پایۀ شرقی آن سال ۷۰۱ حک شده است. بر این اساس این مسجد متعلق به دورۀ ایلخانان است.
اثر تاریخی دیگر، مسجد حاجتگاه است. این بنا در کوهستان در کنار صخره‌ها مستقر است. بر در ورودی آن سال ۹۵۲ه.ق نقش بسته است.
آتشکدۀ هارپارک نیز در این روستا واقع است. وجود این آتشکده قدمت بیش از هزار و پانصد سالۀ ابیانه را تأیید می‌کند.
زیارتگاه
روستای ابیانه سه زیارتگاه دارد. دو امام‌زاده که عبارتند از: مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی که گفته می‌شود از فرزندان امام موسی کاظم هستند. این دو امام‌زاده در جنوب روستا واقع شده‌اند. زیارتگاه سوم، هینزا است.
مردم ابیانه
از ویژگی‌های منحصر به فرد این روستا حفظ سنت‌ها و گویش و لهجۀ اصیل است. چون راه عبور و مرور آن با شهرهای پر جمعیت دشوار بوده است مردم این روستا سال‌های بسیار در انزوا به سر برده‌اند. همین امر سبب شده اصالت خود را حفظ کنند و دچار تغییر و تحول نگردند.
مردم این روستای زیبا و تاریخی هم‌چون سایر ایرانیان به زبان فارسی صحبت می‌کنند. اما لهجۀ خاص ابیانه‌ای خودشان را دارند. لهجۀ زیبای آن‌ها با سایر مناطق و لهجه‌های متداول دیگر متفاوت است.
کلمات پهلوی هنوز در گویش مردم ابیانه شنیده می‌شود. البته این امر بیانگر این موضوع می‌تواند باشد که ابیانه کمتر از سایر مناطق در معرض تاخت و تاز دشمن قرار گرفته است. مصون ماندن از حملۀ دشمن برکت حفظ اصالت را به مردم این روستای باشکوه بخشیده است.
مردم این روستا همچنان لباس سنتی می‌پوشند. خوشبختانه در حفظ سنت‌ها تأکید و تعصب دارند و حاضر نیستند به راحتی از این ارزش‌ها عبور کنند.
لباس سنتی مردان شلوار گشاد و درازی از پارچۀ سیاه است. لباس سنتی زنان پیراهنی بلند از پارچه‌های رنگارنگ گل‌دار با چارقدهای سفید است.
پیشۀ اصلی مردم روستای ابیانه، کشاورزی، باغداری و دامداری است. امروزه نیز برای ادارۀ این امور در ابیانه از روش‌های سنتی استفاده می‌شود. در این روستا مثل بسیاری از روستاهای دیگر، زنان پا به پای مردان در امور اقتصادی شرکت دارند.
علاوه بر موارد مذکور، در گذشته گیوه بافی از مشاغل پر درآمد زنان ابیانه بود.
بهترین زمان برای سفر به ابیانه
بهار و تابستان بهترین زمان برای سفر به ابیانه است. از طرفی در تاسوعا و عاشورا نیز هر ساله پذیرای مهمانان بسیاری از اقصا نقاط ایران است. از جمله مراسم دیگری که گردشگران را به این روستای تاریخی جذب می‌کند نخل‌گردانی و گلاب‌گیری است.
سوغات
اگر دوست داشتید می‌توانید میوه‌هایی مثل سیب، آلو، گلابی، گردو و بادام که از باغ‌های روستا چیده شده‌اند یا گیوه، گلیم و قالی، لباس‌های زری دوزی، پارچه‌های قلم‌کار و نان‌های محلی که کار دست زنان روستاست، بخرید و برای عزیزان‌تان سوغات بیاورید.
در ضمن، نگران اقامتگاه نباشید. میزبون، در سفر به ابیانۀ زیبا همراه شما هست. کافیست با اجاره سوئیت در ابیانه یا اجاره ویلا در ابیانه سفر خود را بیمه کنید.
