فردوسی حکیم در حدود سال ۳۲۹-۳۳۰ هجری قمری در قریۀ پاژ از قراء ناحیۀ طابران یا طوس در خانواده‌ای از طبقۀ دهقانان به جهان چشم گشود.
دهقانان یک طبقه از مالکان بودند که در دورۀ ساسانیان و تا قبل از حملۀ مغول در ایران زندگی می‌کردند. دهقانان حدّفاصل کشاورزان و اشراف درجه اول را تشکیل می‌دادند. دهقانان صاحب نوعی اشرافیت ارضی بودند. در دورۀ اسلامی دهقان نژاد بودن نشانۀ صحت نژاد ایرانی شمرده می‌شده است. دهقانان در حفظ نژاد، نسب، تاریخ، رعایت آداب و رسوم ملی تعصب و سخت‌گیری داشتند. هرآنچه از ایران باستان به یادگار داریم حاصل تعصب دهقانان است. در متون فارسی پیش از مغول، دهقان در مقابل ترک و تازی استعمال می‌شد (منبع: تاریخ ادبیات ایران، تألیف دکتر ذبیح‌ا.. صفا).
فردوسی حکیم، دهقان نژاد بود و در خانواده‌ای از دهقانان به دنیا آمد. فردوسی ثروت بسیاری داشت. در واقع همین دهقان نژاد بودن او خود مؤید ثروت فراوان اوست. اما فردوسی تمام ثروت و سی سال از عمرش را برای به نظم درآوردن شاهنامه و زنده کردن تاریخ ایران زمین فدا کرد.
حکیم فردوسی، در سال ۴۱۱ چشم از دنیا فروبست و در باغ ملک خودش به خاک سپرده شد.
پاژ
پاژ، زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی است. روستایی واقع در تقاطع جاده کارده به کلات نادری و ۱۵ کیلومتری شمال شهر مشهد است. در میانه روستای پاژ و در ۷۰۰ متری شمال غرب آن دو تپه باستانی به چشم می‌خورد که به آثار و بقایای پاژ قدیم مربوط هستند. این دو تپۀ باستانی مؤید پیشینه تاریخی این منطقه در سده‌های نخستین پس از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است. امروزه پاژ رونقی ندارد و امید است که مورد مرمّت و بازسازی قرار بگیرد.
بر اساس بازشناسی علمی روستای قدیمی پاژ که توسط دفتر حفظ و احیای محوطه‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی استان خراسان رضوی در اردیبهشت سال ۱۳۸۹ صورت گرفت قلعه‌ای بزرگ به اندازهٔ تقریبی ۴۵ در ۶۵ متر و ارتفاع ۱۲ متر در میانهٔ روستای کنونی پاژ شناسایی شد. بر مبنای مطالعات انجام شده بنیاد این قلعه در سده‌های نخستین دوره اسلامی بوده و اواخر دورهٔ قاجار نیز چندین خانه روی بقایای تاریخی آن ساخته شده‌است.
از میان ساختمان‌ها و خانه‌های این قلعه خانه‌ای که در قسمت شرقی واقع شده و از سایر خانه‌ها بلندتر است به فردوسی نسبت داده شده است. اما مگر نه اینکه فردوسی پس از مرگ در باغ خانۀ خودش به خاک سپرده شد! اگر این امر درست باشد که در کتب تاریخ ادبیات اینگونه ذکر شده است پس زادگاه فردوسی نیز باید همان آرامگاهش باشد. به هر حال این خانه که اکنون به خرابه‌ای تبدیل شده در این روستا از طرف معتمدین روستا به فردوسی منسوب شده است. گردشگران نیز بنا بر ادعای معتمدان روستا این خانه را خانۀ فردوسی می‌دانند.
روستای پاژ تاکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت ملی نرسیده‌است و به دلیل عدم رسیدگی، بناهای موجود در این روستا اکنون به خرابه‌ای تبدیل شده‌است. این روستا چه زادگاه فردوسی حکیم باشد چه نباشد به مرمّت و بازسازی محتاج است.
آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی گشایش یافت. این بنا به‌دست هوشنگ سیحون برپایهٔ طرح پیشین کریم طاهرزاده بهزاد، با اندکی تغییر در اندازه و تزئینات، طراحی و بازسازی شد. معمار مجری ساختمان حسین لرزاده، و حسین حجارباشی زنجانی و تقی درودیان مباشر ساخت این بنا بودند.
در طی هزار سالی که از چشم فرو بستن فردوسی عزیز از دنیا می‌گذرد آرامگاه او بارها و بارها ساخته و ویران شده است. در گزارش‌های به دست آمده از سوی پژوهشگران ایرانی و خارجی در دو سدۀ اخیر آمده است که این بنا ، محقّر و پوشیده از گندم‌زار بوده است. در آغاز سدۀ چهارم خورشیدی و هم‌زمان با ملی‌گرایی نوین ایران عزم ساخت آرامگاهی شایستۀ فردوسی جزم شد.
مساحت کنونی مجموعهٔ آرامگاه نزدیک به شش هکتار و دربردارندهٔ باغ آرامگاه، استخر و تندیسی از فردوسی اثر ابوالحسن صدیقی در جلوی آن، بنای یادبود، ساختمان‌های اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه مهدی اخوان ثالث است. معماری داخلی بنا نیز دربردارندهٔ کاشی‌کاری‌ها، نقوش سنگی برجسته از داستان‌های شاهنامه و کتیبه‌هایی سنگی از سروده‌های فردوسی و دیگران است.
مشهد؛ کلان شهر مقدس، پایتخت معنوی ایران
داستان‌های شاهنامه
شاهنامه و داستان‌های آن سراسر پند و دعوت به خردمندی و ستایش خرد است. فردوسی حکیم خرد را معادل فرّه ایزدی می‌داند. هرگاه پادشاهی از شخصیت‌های شاهنامه از راه صلاح و نجات و رستگاری دور می‌شود می‌گوید او خرد را گم کرده است و فرّه ایزدی را از دست داده است و به همین دلیل گرفتار عذاب و مصیبت شده است. فردوسی حکیم شیعه مذهب بود و فلسفی مشرب. همین امر سبب شد که محمود غزنوی ترک‌زاده زندگی را بر این حکیم بزرگ، تاریک و تلخ کند. در وصف فردوسی بزرگ می‌گویم حکیم و نمی‌گویم شاعر چون اگر با داستان‌های شاهنامه آشنا باشید تأیید می‌کنید که فردوسی فقط شاعر نبود. او عارف هم نبود. فردوسی، خردمند و حکیم بود و در جای جای اثر سترگش خرد را راهنمای انسان برای نجات نامید.
آرامگاه ابدی استاد شجریان در مجموعه آرامگاه فردوسی
در بخش غربی مجموعه آرامگاه فردوسی، شاعر نامدار ایرانی مهمدی اخوان ثالث به خاک سپرده شده است. وی در سال ۱۳۶۹ از دنیا رفت و در نزدیکی مقبره فردوسی به خاک سپرده شد. تندیسی از این شاعر گران‌قدر در بالای سنگ قبر او دیده می‌شود. به تازگی و در مهر سال ۱۳۹۹ استاد محمدرضا شجریان در کنار آرامگاه مهدی اخوان ثالث در مجموعه آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد. خسرو آواز ایران، محمدرضا شجریان در ۱ مهر ۱۳۱۹ به دنیا آمد و در ۱۷ مهر ۱۳۹۹ پس از تحمل سال‌ها بیماری به خاک سپرده شد.
چگونه به آرامگاه فردوسی برویم؟
از آن جایی که شهر طوس در نزدیکی شهر مشهد قرار دارد، دسترسی به آرامگاه فردوسی راحت بوده و به کمک وسایل نقلیه می‌توان به این مکان رسید. آرامگاه فردوسی در بلوار شاهنامه طوس واقع شده و بازدیدکنندگان همه روزه می‌توانند از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر برای بازدید از این آرامگاه به سمت شهر طوس رهسپار شوند.
دیدار از آرامگاه فردوسی
فردوسی حکیم در طول زندگی خود، در زنده بودن خود، در سال‌های به نظم کشیدن شاهنامه، اثر سترگش، و پس از آن برای عدم حمایت از آنچه که تمام عمر و ثروت خود را به پاش ریخته بود، تنهایی کشیده و رنج برده است. شاید در دوران ما، تنها کاری که امکان انجامش را داریم پاس داشتن او و شاهنامه و آرامگاهش باشد.
دیدار از آرامگاه فردوسی را از یاد نبرید. فردوسی حق بزرگی، به قدر ایرانیت ما، بر گردن‌مان دارد. برای دیدار از آرامگاه فردوسی نگران اقامتگاه نباشید. میزبون در مشهد نیز همراه شما هست. شما می‌توانید با اجاره سوئیت در مشهد یا رزرو سوئیت در مشهد در کمال آسایش و راحتی ساعت‌های خوشی را در آرامگاه فردوسی بگذرانید و در ضمن از مراسم خاصی که با تدبیر اساتید ادبیات در آرامگاه برگزار می‌شود نیز لذت ببرید.
[…] سیحون ساخته شده‌اند. از جملۀ این آثار عبارتند از: آرامگاه فردوسی، آرامگاه خیام و … […]
[…] عبارتند از: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه خواجه ربیع، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راه‌آهن، گنبد خشتی، گنبد هارونیه و مدرسه […]