مسجد نصیرالملک یکی از جاهای دیدنی شیراز دل‌نواز است. این بنای تاریخی یکی از شاهکارهای معماری به شمار می‌رود. زیرا شیشه‌های رنگی که در تزئین بنا به کار رفته‌اند در طول روز در مقابل تلألؤ نور خورشید می‌درخشند و با درخشش حیرت‌انگیز خود منجر به رقص نور و تصویری رنگین در شبستان مسجد می‌شوند. از آنجایی که شیشه‌های قرمز بر سایر رنگ‌ها غلبه دارند پرتو طلایی رنگ خوشید با سرخی شیشه‌ها در هم می‌آمیزند و سبب می‌شوند صحن مسجد به رنگ صورتی بدل شود. به همین دلیل این مسجد تاریخی در میان گردشگران به نام مسجد صورتی نیز شهرت یافته است. میزبون، این بار در سفر به شیراز دلگشا قصد دارد به مسجد صورتی سری بزند و از کلیات و جزئیات آن بنویسد تا همراهان همیشگی میزبون در سفر به شیراز دوست داشتنی مسجد صورتی را بهتر بشناسند و در گشت و گذار خود این شاهکار معماری را از قلم نیندازند.
بازدید از مسجد نصیرالملک همراه با میزبون
مکان و زمان ساخت مسجد نصیرالملک
-
مسجد نصیرالملک در شیراز
مسجد صورتی از سازه‌های دوران قاجار به شمار می‌رود. این شاهکار معماری در طی سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ هجری شمسی بنا شده است. برای ساخت این اثر تاریخی ۱۲ سال وقت صرف شده است. مسجد صورتی در کشور ایران، در استان فارس ، در شهر شیراز، در خیابان لطفعلی خان زند، در کوچه نصیر الملک، در کوچه تریاکچی واقع شده است.
زیبایی و شکوه مسجد نصیرالملک سال‌ها حفظ شده و هنوز هم جزو زیباترین سازه‌های ایران و جهان است. خود مسجد اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم که کجاست، باید بگوییم که در محله گود عربان واقع شده که قدیم به محله اسحق بیگ معروف بوده است. این محله در ضلع جنوبی خیابان لطفعلی خان زند واقع شده است. مزیت این مسجد، نزدیکی آن به شاه چراغ است.
وقتی برای اولین بار مسجد را ببینید، چیزی جز زیبایی در آن پیدا نمی‌کنید. گویی معماران و پنجره سازان و کاشی کاران بنایی ساخته‌اند که از هر عیب و ایرادی مبرا است. مسجد صورتی لقبی است که مردم به آن داده‌اند زیرا دارای شیشه‌های رنگی بسیاری است.
کاشی‌های هفت رنگ و گل سرخ زنبق شیراز زینت بخش مسجد نصیرالملک است. شبستان‌های بی مانند به لطف این کاشی‌ها است به که مسجد را به بنایی خیره کننده تبدیل کرده‌اند.
پ.ن: شاید جالب باشد بدانید که نصیرالملک تنها یک مسجد در شیراز دلگشا نیست بلکه در شیراز مجموعه‌ای از شاهکارهای نصیرالملک وجود دارد. این شاهکارها عبارتند از مسجد، حمام و خانه. خوشبختانه این شاهکارهای معماری که همگی در دورۀ قاجاریه ساخته شده‌اند هنوز سرپا و پررونق هستند. بانی ساخت این مجموعه میرزا حسنعلی خان نصیر الملک، فرزند میرزا علی اکبر قوام الملک، بوده و اجرای این پروژه به دستان توانمند استاد محمد حسن معمار صورت گرفته است.
مجموعۀ نصیرالملک از شاهکارهای معماری
مجموعۀ نصیرالملک عبارتند از مسجد، خانه‌ای قدیمی که در گذشته مسکونی بوده است، حمام، آب‌انبار و … . این مجموعۀ تاریخی در محله‌ای قدیمی در شهر شیراز به نام محلۀ اسحاق بیگ واقع شده است. متأسفانه بخش بزرگی از این مجموعۀ باشکوه در جریان گسترش شهر شیراز و در اثر خیابان‌سازی و احداث یاختمان‌های مدرن از بین رفته است. از خانۀ قدیمی نصیرالملک تنها تالار اصلی بنا، بخشی از حیاط اندرونی به علاوۀ بخش بیرونی و زیرزمین باقی مانده است. این خانۀ قدیمی روزگاری سرای خاندان نصیرالملک بوده است. خاندان نصیرالملک خانواده‌ای اصیل و نژاده بوده‌اند. فرزند سوم حاج قوام‌الملک نصیرالملک یعنی حاجی میرزا حسنعلی خان نصیرالملک از حکام فارس در دورۀ قاجار بوده است.
-
خانۀ نصیرالملک در شیراز
تالار اصلی که از خانۀ نصیرالملک به یادگار باقی مانده است به نام تالار آینه شهرت دارد. طراحی این تالار به صورت قرینه صورت گرفته است. در دو ضلع این تالار دو ارسی بزرگ سرتاسری قرار گرفته است. این ارسی‌ها با گره چینی‌هایی ظریف و شیشه‌هایی رنگی که هوش از سر می‌برند و نگاه را به خود خیره می‌کنند به حیاط‌های اندرونی و بیرونی متصل می‌شوند. همچنین در دو ضلع دیگر این تالار یک شاه‌نشین مرکزی به چشم می‌خورد. این شاه‌نشین از دو سمت به واسطۀ ارسی به دو اتاق در اطراف خود ارتباط پیدا می‌کند. این دو اتاق کناری به نگاره‌هایی متأثر از سبک ایرانی و اروپایی منقش شده است. همچنین سقف این اتاق‌ها به واسطۀ تخته‌کوبی و نقش و نگارهای اروپایی مزین شده است.
پ.ن: اُرسی نوعی درب قدیمی است. در این نوع قدیمی از درب، ورودی چهارچوبی مخصوص داشته که از طریق بالا و پایین رفتن باز یا بسته می‌شده است.
در لینک زیر از شیراز بیشتر بخوانید:
دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت، رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم
مسجد نصیرالملک در شیراز زیبا
-
مسجد نصیرالملک در شیراز زیبا
یکی از مساجد تاریخی، جذاب و تماشایی که گردشگران را نه تنها از سراسر ایران زمین بلکه از اقصا نقاط جهان به خود جذب می‌کند مسجد نصیرالملک یا مسجد صورتی در شهر شیراز است. این مسجد زیبا و دیدنی در محلۀ گود عربان، در جنوب خیابان لطفعلی خان زند و در همسایگی مسجد بزرگ شاه‌چراغ واقع شده است. زیربنای این مسجد بزرگ و زیبا در حدود ۲۲۱۲ مترمربع است. همچنین این مسجد جذاب و تماشایی در حدود ۲۹۸۰ مترمربع مساخت دارد. این بنا به صورت ویژه با رعایت تمامی استانداردهای بین المللی به تولیت آقای محمود قوام و همچنین با مدیریت آقای مهندس کوروش جاویدی پارسی جانی از همان سال‌های ابتدایی وقف مجموعه انجام شده است و همچنان از پس گذر سال‌ها پایدار باقی مانده است. البته که این بنای باشکوه که روزگاری به دستور میرزا حسن علی ملقب به نصیرالملک بنا شد به حفاظت و مرمت مداوم احتیاج دارد. این شاهکار اصیل یادگاری ملی به شمار می‌رود.
ورود به مسجد نصیرالملک
-
مسجد نصیرالملک در شیراز
ورودی مسجد صورتی طاق‌نمایی بزرگ و مزین به کاشی‌کاری‌هایی خیره‌کننده است. کاشی‌های به کار گرفته شده در این طاق‌نما هفت‌رنگ هستند. همچنین این طاق‌نما ازاره‌ای دارد که از جنس سنگ گندمک ساخته شده است. علاوه بر این مقرنس‌ها و کاشی‌کاری‌های جذاب و حیرت‌برانگیز درب اصلی ورودی نیز قابل توجه است. درب اصلی ورودی، از جنس چوب، بزرگ و دولته است. بر فراز این درب بزرگ سنگی از جنس مرمر قرار دارد. روی این سنگ مرمر ابیاتی از شوریدۀ شیرازی نگاشته شده است. شوریدۀ شیرازی این ابیات را به مناسبت اتمام ساخت بنا و به منظور مدح سازندۀ بنا سروده است.
شبستان‌های مسجد نصیرالملک
-
شبستان مسجد نصیرالملک
مسجد صورتی شیرازی دو شبستان دارد. یک شبستان که در غرب بنا واقع شده است و شبستان غربی نام گرفته است و یک شبستان که در شرق بنا واقع شده است و شبستان شرقی نام گرفته است. شبستان غربی سراسر از آجر سفالی پوشیده شده است. این شبستان بیشتر در معرض دستان توانمند هنرمندان دورۀ قاجار قرار گرفته است و از زینت و نقش و نگار بیشتری برخوردار است و بنابراین به حتم زیباتر است. شبستان غربی طاقی دارد که بر فراز ستون‌هایی سنگی قرار گرفته است. این ستون‌های سنگی خود نیز با طرحی مارپیج زینت یافته‌اند و بسیار دلکش هستند. این ستون‌های دلربا در دو ردیف شش‌تایی قرار گرفته‌اند. دوازده عدد بودن این ستون‌ها به نیت دوازده امام معصوم ما شیعیان است. نکتۀ جالب توجه و حیرت‌انگیز این است که شبستان غربی هفت درگاه دارد و این هفت درگاه را به صحن مسجد مرتبط می‌کند. هرکدام از این درگاه‌های هفت‌گانه دربی چوبی دارند و با شیشه‌های رنگی مزین شده‌اند. بنابراین توصیفات علت زیبایی و دلربایی این شاهکار معماری به وضوح خود را نمایان می‌کند.
شبستان غربی، شبستان تابستانه
-
شبستان غربی در مسجد نصیرالملک
شنگ‌تراشی‌ها و نقش و نگارهای شبستان غربی از مسجد وکیل شیراز و همچنین مسجد مشیر شیراز الهام گرفته شده است. این سنگ‌تراشه‌ها از سنگ گندمک یکپارچه ساخته شده‌اند. در واقع سنگ گندمک یکپارچه با ظرافت خاصی تراش خورده است و این سنگ‌تراشه‌های باشکوه را پدید آورده است. علاوه بر سنگ‌تراشه‌ها طاق و دیوارهای شبستان غربی به واسطۀ کاشی‌هایی خوش رنگ و جلا زینت یافته‌اند. همچنین آسمانۀ شبستان غربی با نگاره‌های اسلیمی و نقش‌های گل و بته زینت یافته است و با آیاتی از قرآن که با خط ثلث نگاشته شده‌اند زیبایی و شکوه را به حد اعلای خود رسانده. سحرانگیز اینکه کف این شبستان به واسطۀ کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ فرش شده است. این همه زیبایی و جلا در یک شبستان جمع شده است و به حق چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. این شبستان به واسطۀ اصول خاص معماری که در آن به کار گرفته شده است خنک‌تر از شبستان شرقی است. به همین دلیل در تابستان‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است و شبستان تابستانه نام گرفته است.
-
شبستان غربی در مسجد نصیرالملک
پ.ن: رنگ فیروزه‌ای که به منظور کف‌پوش در شبستان غربی مورد استفاده قرار گرفته است به احساس خنک‌بودن در فصل تابستان کمک می‌کند. در واقع می‌توان گفت در این مسجد با استفاده از اصول فنگ‌شویی و تأثیر رنگ‌ها به یک طراحی ویژه و تأثیرگذار دست یافته‌اند.
شبستان شرقی، شبستان زمستانه
-
شبستان شرقی در مسجد نصیرالملک
شبستان شرقی هفت ستون دارد. ستون‌ها در این شبستان خالی از نقش‌های مارپیچی هستند و ساده‌اند. سقف شبستان شرقی با کاشی‌کاری مزین و منقش شده است. ستون‌های هفت‌گانۀ شبستان شرقی درست در مرکز این شبستان واقع شده‌اند. در مقابل شبستان شرقی یا زمستانه ایوانی تقریباً بزرگ که ۶ متر عرض دارد به چشم می‌خورد. این ایوان به واسطۀ ۸ طاق‌نما از صحن اصلی مسجد جدا می‌شود. این ایوان ۷ جرز آجری دارد. بر سطح جرزهای هفت‌گانه و همین طور بر پیشانی طاق‌نماهای هشت‌گانه آیات قرآن با خط ثلث نگاشته شده است. در میان آیات قرآن نقش و نگارهایی ظریف از گل و بته دیده می‌شود.
-
شبستان شرقی در مسجد نصیرالملک
در شبستان شرقی مسجد صورتی یک در به چشم می‌خورد. این در به یک چاه آب باز می‌شود. راهرویی که از این در به چاه آب می‌رسد با نام راهرو چاه کاو یا گاورو خوانده می‌شود. در همین قسمت یک حوضچه و یک دالان نیز دیده می‌شود. شبستان شرقی در روزگار ما به موزۀ اوقاف تبدیل شده است. اما در گذشته این شبستان، شبستان زمستانی بوده است و به حق که محیط درون این شبستان و طراحی منحصر به فردش به انتقال احساس گرما بسیار مؤثر است. در دالان شمالی این شبستان کتیبه‌هایی بر سنگ مرمر به چشم می‌خورد. بر این کتیبه با خط خوش نستعلیق بیتی از سعدی شیرازی نگاشته شده است:
غرض نقشی است کز ما باز ماند که هستی را نمی‌بینم بقایی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت کند در حق استادان دعایی
سپس در ادامه نام محمد حسن معمار و استاد محمد رضا کاشی‌پز که طراح، معمار و سازندۀ این بنای دلربا بوده‌اند آمده است. همچنین بر روی همین کتیبه تاریخ شروع ساخت ۱۲۹۳ هجری شمسی و تاریخ اتمام ساخت بنا ۱۳۰۵ هجری شمسی ثبت شده است.
طاق مروارید
مسجد نصیرالملک دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است که از نظر ظاهری این دو ایوان به هم شباهتی ندارند. همچنین در نگاه اول می‌توان متوجه شد که ایوان شمالی ظاهر زیباتری نسبت به ایوان جنوبی دارد. ایوان شمالی مسجد نصیرالملک دارای سه نیم طاق در سه طرف ایوان است که از سمت چهارم این ایوان به صحن مسجد راه دارد. در بین این سه طاق، طاق میانی از دو طاق دیگر بلند‌تر بوده و به طاق مروارید مشهور است. بر روی دیوارهای طاق مذکور احادیث مختلف و همچنین برخی از آیه‌های قرآن نوشته شده است. همچنین در سمت چپ این طاق تاریخ ۱۲۹۹ هجری قمری نیز حک شده است که نشان از قدمت این بنا دارد. بر روی سقف مروارید مقرنس‌کاری و کاسه‌سازی پنج کاسه دیده می‌شود که در هنگام ساخت بنا به کمک این موارد سقف را تزئین کرده بوده‌اند. در هنگام ساخت سقف در بین آجرهای بدنه طاق چوب‌هایی قرار داده بودند تا به کمک این طاق چوب‌ها از لرزش زلزله و خرابی بنا جلوگیری شود.
پ.ن: مسجدنصیرالملک یا مسجد صورتی در سال ۱۳۵۸ با حضور انجمن آثار ملی و باستان شناسی ایران به شماره‌ی ۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
