یزد، شهری به کهن‌سالی تاریخ است. شهری که می‌توان لقب «دفتر خاطرات تاریخ ایران» را به آن داد. این شهر بعد از ونیز ایتالیا، دومین شهر تاریخی جهان است و همه ساله گردشگران زیادی را از نقاط مختلف کره زمین به سوی خود جذب می‌کند. یزد را با تاریخ پر رنگ و لعابش می‌توان به رخ جهانیان کشید.
در این مطلب میزبون می‌خواهد با شما به تاریخ یزد سفر کند.
تاریخچه یزد
منابع به دست آمده قدمت شهر یزد را به قبل‌تر از هزاره سوم پیش از میلاد می‌رساند. رد پای پیشدادیان در تاریخ یزد به خوبی مشاهده می‌شود.
تاریخ‌نویسان یزد را امن‌ترین شهر تاریخی ایران می‌دانند. علت این امر موقعیت جغرافیایی یزد است که سبب شده تا از بلایای طبیعی و جنگ‌ها و تحولات تاریخی ناگهانی در امان باشد.
در برخی از منابع تاریخ قدمت بناهای اولیه شهرهای مهم یزد را به دوران سلیمان پیغمبر، ابراهیم پیغمبر، ضحاک و اسکندر مقدونی نسبت داده‌اند.
آن‌چه که در میان این حجم وسیع از تاریخ اهمیت ویژه‌ای دارد، حفظ بافت سنتی و تاریخی بخش قابل توجهی از یزد است که با حفظ فرهنگ و تمدن مردم این خاک کهن گره خورده است.
بافت سنتی شهر یزد
یزد نخستین شهر خشت خام است و بافت تاریخی‌اش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این بافت تاریخی بی‌نظیر محلههای قدیمی زیادی را شامل می‌شود. محله فهادان قدیمی‌ترین محله شهر یزد است. محلههای دیگری چون کوچه بیوک، خرمشاه، یعقوبی، میر قطب، شش بادگیری و سرجمع نیز از محلههای بسیار قدیمی یزد هستند.
خانه‌های عهد ایلخانی هنوز هم در این بافت سنتی قابل سکونت هستند و برای گردشگران از جذابیت زیادی برخوردارند.
نارین قلعه
نارین قلعه که به آن کهن‌دژ نیز می‌گویند، قدیمی‌ترین بنای ساخته شده از خشت در جهان است که در شهر باستانی میبد، بر بلندای تپه‌ای مرتفع قرار گرفته و به تمام شهر میبد دید دارد.
واژه کهن‌دژ برای دژهای کهنی به کار می‌رود که در آغاز پیدایش شهرها، در زمان حکومت ماد، هخامنش و اشکانی بر فراز تپه‌ها ساخته می‌شدند.
شهر تاریخی میبد ساختاری همانند دیگر سکونتگاه‌های قدیمی ایران دارد. سه بخش اصلی کهن دژ، شارستان و بیرونه قسمت‌های تشکیل دهنده شهر هستند. شارستان بخش‌های مسکونی‌ای را شامل می‌شود که در داخل حصار قرار دارند. همچنین مسیرهای ارتباطی و باغ‌ها و مکان‌های عمومی بخشی از شارستان محسوب می‌شوند. کهن دژ در حقیقت مقر حکومت و خزانه است. این بخش آخرین سنگر دفاعی شهر نیز می‌باشد. نارین قلعه، ارگ حکومتی شهر تاریخی میبد است.
وسعت کهن دژ حدود ۱۵ هزار متر مربع است و شکلی مانند بیضی دارد. دارای طبقات گوناگون می‌باشد و در پنج حصار بنا شده است. خندقی عمیق دورتادور نارین قلعه را فرا گرفته است.
قنات زارچ
قنات زارچ به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان در استان یزد قرار دارد. قناتی سه هزار ساله که طول آن به بیش از ۷۱ کیلومتر می‌رسد و ۲۱۱۵ حلقه چاه در آن پیدا شده است. وجود تعدادی از میله‌های قنات در مسجد سلیمان یزد بیانگر این امر است که قنات زارچ، پیش از اسلام وجود داشته و مسجد جامع در اطراف آن بنا گردیده است. پس از اسلام برای این‌که آب انبار زیر مسجد جامع را پر کنند این میله‌ها را تعبیه نمودند و مسلمانان از طریق پایاب برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده می‌کردند. جالب است بدانید که این پایاب هنوز هم قابل استفاده است.
در زمان زرتشتیان قنات‌ها با مقطع مربعی ساخته می‌شدند. این در حالی است که دیگر قنات‌ها مقطع بیضی شکل و یا دایره‌ای دارند. با توجه به این‌که قنات زارچ مقطعی مربعی دارد، به نظر می‌رسد قنات مربوط به دوران زرتشتیان باشد.
این قنات سه شاخه به نام‌های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی دارد. دوشاخه شیرین و ابراهیم خویدکی سال‌هاست که خشک شده‌اند. شاخه شور در حال حاضر حدود ۷۲ کیلومتر آب‌دهی می‌کند. تا ۵۰ سال پیش زارچ ۱۵۰ لیتر در ثانیه آب‌دهی می‌کرده است اما به سبب حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق در حریم آب قنات، آب‌دهی زارچ بسیار کاهش یافته است.
در سال ۲۰۱۶ در چهلمین اجلاس جهانی یونسکو، نام یازده قنات ایرانی در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت. در میان این یازده قنات، نام قنات زارچ به عنوان طولانی‌ترین قنات ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
مساجد تاریخی یزد
با توجه به بافت مذهبی یزد، در گوشه و کنار آن مساجد قدیمی زیادی وجود دارد. قدمت برخی از این مساجد به دوران صدر اسلام باز می‌گردد.
مسجد جامع فهرج
در میان مساجد متعدد و تاریخی یزد، مسجد جامع فهرج، کهن‌ترین مسجد ایران خودنمایی می‌کند. مسجد جامع فهرج در ۳۰ کیلومتری شرق یزد قرار گرفته و از خشت و گل ساخته شده است. شکل امروزی این مسجد، دست نخورده و به همان صورت اولیه مانده و تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمانش از همان ابتدا تاکنون تغییری نکرده است. هنوز هم در این مسجد نماز جماعت برپا می‌شود. این بنا در سال ۱۳۴۹ به عنوان اثری ملی به ثبت رسیده است.
مسجد جامع کبیر
مسجد جامع کبیر در قرن ششم هجری قمری به دستور گرشاسب کالنجار ساخته شده است. این مسجد به دلیل تحولات تاریخی و سبک بنا و تزئیناتش اهمیت ویژه‌ای دارد. وقتی به جای جای مسجد و آثار تاریخی‌اش بنگرید، متوجه خواهید شد که یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان روبروی شماست.
مسجد ملا اسماعیل، مسجد ریگ، مسجد میر چقماق و مسجد چهارمنار نیز از مساجد تاریخی استان یزد می‌باشند.
زیارتگاه‌های زرتشتی
زرتشتیان ایران یکی از اقلیت‌های مذهبی‌ای هستند که تعداد قابل توجهی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند. بیشتر زرتشتیان در استان‌های یزد و کرمان زندگی می‌کنند. با توجه به این‌که در گذشته نیز یزد یکی از مراکز اصلی زندگی زرتشتیان بوده است، عبادتگاه‌های تاریخی زیادی برای این افراد در این استان وجود دارد.
زیارتگاه پیر هریشت
این نیایشگاه در ۹۰ کیلومتری غرب یزد قرار دارد. زرتشتیان بر این باورند که یکی از کنیزهای بانوی یزدگرد سوم در هریشت غایب شده است. در این باره گفته می‌شود که وی که گوهربانو نام داشته است، به خاطر تعقیب عرب‌هایی که به ایران حمله کرده بودند، از کاروان خود جدا شده و پس از پناه بردن به محلی به نیایش خدا می‌پردازد ولی ناگهان ناپدید می‌شود. پس از گذشت سال‌ها گوهربانو به روی کودکی نمایان می‌شود و از او می‌خواهد که پیامی مبنی بر ساخت پیر هریشت را به پدرش برساند. از آن جایی که زرتشتیان به غیب شدن گوهربانو در این مکان باور دارند، به این مکان اعتقاد دارند.
برای رسیدن به زیارتگاه پیر هریشت لازم است از پله‌هایی که در بالای کوه ساخته شده است استفاده کنید و سپس به ورودی زیارتگاه که بالای پله‌ها قرار دارد برسید. پس از ورود به زیارتگاه اتاقی را مشاهده خواهید کرد که در آن محلی برای روشن کردن آتش وجود دارد و در اطراف آن مکان‌هایی برای نشستن زیارت کنندگان تعبیه شده است. گفتنی است زرتشتیان سالانه جشن‌ها و آیین‌های مذهبی بسیاری را در پیر هریشت برگزار می‌کنند.
عبادتگاه چک چکو
زرتشتیان به این عبادتگاه پیر سبز نیز می‌گویند. چک چکو در اردکان قرار دارد و هر سال جشن مهرگان در آن برگزار می‌شود. زرتشتیان می‌گویند زمانی که اعراب به ایران حمله کردند و پادشاه ساسانی سقوط کرد، نیک بانو دختر پادشاه از دست اعراب گریخت و در میان کوه‌های اردکان و انجیره پنهان و سپس ناپدید شد. از آن پس این مکان محل عبادت زرتشتیان گردید.
عبادتگاه پارس بانو
این عبادتگاه متعلق به پارس بانو، دختر یزدگرد سوم است. با کشته شدن یزدگرد سوم، پادشاه ساسانی توسط اعراب، همسر، پنج دختر و دو پسر وی با یکدیگر وداع کردند و هر کدام به سویی از اطراف یزد گریختند. بدین‌گونه است که عبادتگاه‌های پارس بانو و نیک بانو در مکان‌هایی جدا قرار گرفته است.
خانه‌های قدیمی یزد
خانه‌هایی که با ظاهر و ساختاری ویژه در گوشه و کنار یزد به چشم می‌خورند، بخش مهمی از تاریخ این خطه از ایران را در دل خود جای داده‌اند. برخی از این خانه‌ها هنوز هم قابل سکونت هستند و حال و هوای سنت دیرینه این مردم را حفظ کرده‌اند. خانه توانا که متعلق به دوره ایلخانیان است، قدیمی‌ترین خانه ثبت شده در یزد است. خانه‌های محمودی، لاری‌ها، تقدیری، عرب زاده، مرتاض و آقازاده ابرکوه از دیگر خانه‌های قدیمی هستند که به ثبت رسیده‌اند.
سفر به تاریخ ایران
آن‌چه در این مطلب آمده تنها گوشه کوچکی از تاریخ به جا مانده در جای جای این استان باستانی است. سفر به یزد نه فقط سفر به یکی از شهرهای مهم ایران که سفر به بخش مهمی از تاریخ کهن این مرز و بوم است. یزد همیشه مورد توجه گردشگران خارجی قرار گرفته و عمده کسانی که به ایران می‌آیند سفر به یزد را از دست نمی‌دهند. مسافران بخش قابل توجهی از سفر خود را با اجاره ویلا در یزد می‌گذرانند و در دل تاریخ این سرزمین کهن به سیر و سیاحت می‌پردازند.
اگر تاکنون یزد را تجربه نکرده‌اید، اکنون زمان آن فرا رسیده تا مقصد بعدی سفرتان سرزمین کویری ایران باشد.
[…] شهر یزد را بیشتر بشناسید […]