شهر طبس در غرب خراسان جنوبی واقع شده است. از جمله سوغات طبس می‌توان صنایع دستی و زعفران را نام برد. طبس با مشهد ۵۰۴ کیلومتر و با بیرجند ۲۷۰ کیلومتر فاصله دارد. طبس دارای معادن غنی زغال‌سنگ است که حکایت از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور دارد. وجود این معادن سبب شده است که طبس در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار گیرد. طبس شهری است که دوران متفاوت تاریخ را تجربه کرده است. ازجمله دوره هخامنشی، دوره سلوکی، دوره اشکانی، دوره ساسانی، دوران خلافت اسلامی، دوره اسماعیلیان، دوره تیموریان، دوره مغول، دوره زندیه، دوره قاجاریه ، دوره پهلوی. این امر حاکی از قدمت و اصالت طبس است. براساس مستنداتی که هرودوت تاریخ نویس، ارائه نموده و به نقل از جلد اول کتاب سرزمین خورشید ترجمه ذبیح‌الله منصوری، کورش کبیر تا سن شانزده سالگی در طبس زندگی کرده است. طبس در سال ۱۳۵۷ زلزله‌ای به شدت ۷/۷ ریشتر را تجربه کرده است. این زلزله حدود ۳۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ کشته داشته که بزرگترین زلزله ایران بوده‌است و این شهر بسیاری از جمعیت خود را در این زلزله از دست داده‌است.
ناصر خسرو در سفر نامه خود درباره طبس (قرن پنجم هجری) نوشته است: ״طبس شهری انبوه است اگر چه به روستا نماید، آب اندک باشد و زراعت کمتر کنند، خرماستان‌ها باشد و بساتین و چون از آن‌جا سوی شمال روند نیشابور به چهل فرسنگ باشد و عظیم آسوده بودند مردم آن‌جا، چنان‌که به شب در سرای‌ها نبستندی و ستور در کوی‌ها باشد. با آنکه شهر را دیوار نباشد، هیچ زن را زهره نباشد که با مرد بیگانه سخن گوید و اگر گفتی هر دو را بکشتندی و همچنین دزد وخونی نبود.״
موقعیت جغرافیایی طبس
طبس در شمال شرق استان یزد و جنوب غرب استان خراسان جنوبی واقع است. اطراف آن توسط شهرستان‌های بردسکن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان کرمان از جنوب، و شهرستان‌های نایین، اردکان و بافق از غرب و جنوب غربی احاطه شده است. این شهر ابتدا شهری از استان خراسان بود در سال ۱۳۸۰ که استان خراسان به سه قسمت شمالی، رضوی و جنوبی تقسیم شد، طبس در حوزۀ استان یزد قرار گرفت اما در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است.
جاذبه‌های گردشگری طبس
در سفر به طبس از جاذبه‌های گردشگری آن غافل نباشید! هر شهر و دیاری جذابیت‌های خاص و منحصر به فرد خودش را دارد. برخی شهرها بسیار سرسبز و خوش آب و هوا هستند و همان آب و هوا و همان مناظر خوش باعث جذب گردشگران می‌شود. بعضی شهرها آثار تاریخی بسیاری دارند و یادگارهایی از دوران گذشتۀ ایران زمین را بر دوش می‌کشند و با همین یادگارها و خاطراتی که زنده می‌کنند درست مثل یک آهنربای قوی اهل جهان را به خودشان جذب می‌کنند. اما گاهی وقت‌ها خیلی چیزها در مورد خیلی از شهرها از نظرها پنهان می‌ماند. در نظر بگیرید تمام این خاک سربلند قرن‌ها و قرن‌ها جهان را زیسته است، اما، ما از روزهای بسیاری که بر این پهنۀ خاکی گذشته است چقدر می‌دانیم؟ ما فقط به دنبال نشانه‌ها هستیم. چون ما فقط آن چیزی را درک می‌کنیم که با چشم سر می‌بینیم. غافل از اینکه چه نشانه‌ای وجود داشته باشد و چه نشانه‌ای وجود نداشته باشد در تمام این هزاره‌های طولانی انسان‌های بسیاری در این نواحی، در همین نقطه که ما امروزه نامی خاص بر آن نهاده‌ایم زندگی می‌کرده‌اند. ما از تمام آن زندگی‌های سپری‌شده روی این خاک چه می‌دانیم! برای مثال به این مطلب فکر کنید که گفته می‌شود کوروش کبیر در همین محدوده از خاک ایران زمین که امروزه آن را شهر طبس می‌نامیم زندگی می‌کرده است. اما آیا اثر و نشانه‌ای مبنی بر زندگی کوروش کبیر در این منطقه وجود دارد؟ ضمن اینکه بالاخره چه کوروش کبیر، چه داریوش بزرگ هخامنشی، و چه سایر بزرگان ملی و مذهبی که محبوب و مورد علاقۀ مردم ایران زمین هستند روی همین خاک زندگی کرده‌اند. بنابراین شاید بهتر باشد با هر گامی که بر این خاک باشکوه و کهنسال برمی‌داریم حرمت روزهای عمرش را نگه داریم. عمری که از هزاران سال بیشتر است و قدم‌های بزرگ‌مردان تاریخ بشیریت را به خود دیده است. در واقع لازم است اقرار کنیم با جان و دل که تمام ایران سرای من است. آرام و قرار من است. می‌خواهم بگویم بر همۀ ما واجب است که حرمت این خاک پاک تاریخ‌دیده را نگه داریم، مراقبش باشیم و احترامش را حفظ کنیم. در شهر طبس تاریخی و تماشایی چندین و چند جاذبه وجود دارد. از همان جاذبه‌های نابی که نشانه‌هایی از گذر تاریخ به شمار می‌روند.
برج هادرباش
برج هادرباش یا برج مراقبت که در گذشته برای حفظ و مراقبت از نخلستان‌ها در برابر حیوانات وحشی یا متعرضان مورد استفاده قرار می‌گرفته است امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری طبس به شمار می‌رود.
سد تاخیر شاه عباسی
از ویژگی‌هایی که سد تاخیر شاه عباسی را متمایز و ممتاز از دیگر سدها می‌کند، طراحی خاص و منحصر به فرد آن است. طراحی این سد به گونه‌ای صورت گرفته است که هیچ رسوبی در پشت سد ذخیره نمی‌شود و می‌توان انتظار داشت برای هزاران سال، این سازۀ بی‌نظیر بدون نیاز به تعمیر و نگهداری و مدیریت، کارکرد اصلی خود را به انجام برساند. مردم محلی سد تاخیر عباسی را طاق عباسی می‌گویند. این طاقۀ بی‌نظیر ۷۰۰ سال قدمت دارد.
سد کریت
از ویژگی‌های منحصر به فرد سد کریت قوسی بودن آن است. این سد قدیمی می‌تواند حجم بیش از یک میلیون متر مکعب آب را در خود جای دهد. این سد از گذشته‌های دور، وظیفۀ خطیر آب‌رسانی به روستاهای پایین دست را بر عهده داشته است. در واقع می‌توان گفت تأمین معیشت مردم طبس در طول دوران تاریخ به سد کریت وابسته بوده است. لازم به ذکر است که این سد در سال ۱۳۷۹ به شمارۀ ۳۵۲۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
کال جنی
کال جنی یک درّۀ بسیار قدیمی در طبس است. به آن درّۀ جن‌ها نیز گفته می‌شود. درّۀ کال جنی، در شمال طبس و در نزدیکی روستای ازمیغان قرار دارد و یک سرزمین رازآلود است. بومیان قدیمی، کال جنی را قلمرو جن‌ها می‌دانند. آن‌ها مردم را از تنها رفتن به کال جنی برحذر می‌دارند.
باغ گلشن
باغ گلشن یکی از باغ های نادر ایرانی است. آب جاری بی‌وقفه در این باغ جریان دارد. ساختمان سر در باغ گلشن در زلزلۀ ویران‌گر شهریور ۱۳۵۷ طبس به کلی از بین رفت؛ البته امروزه در همان محل، ساختمانی با همان طرح و نقشه بنا شده است.
کاروان‌سرای خان
از ویژگی‌های معماری این کاروان‌سرا، کالبد فضایی مجموعه بادگیر و گنبد شاه‌نشین است. این کاروان‌سرا در جادۀ قدیم طبس-یزد واقع شده است. دیدار از معماری بی‌نظیر این کاروان‌سرا را از دست ندهید.
امام‌زاده حسین بن موسی بن کاظم (ع)
امام‌زاده حسین بن موسی الکاظم، از فرزندان امام کاظم است. بنای این امام‌زاده که متعلق به قرن پنجم هجری است در زلزلۀ ویران‌گر طبس به کل از بین می‌رود اما آستان قدس رضوی بار دیگر آن را بازسازی می‌کند.
غار حلوان
غار حلوان در ۷۵ کیلومتری شامل غرب شهرستان طبس قرار دارد. غار حلوان از جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری طبس است گفتنی است که قدمت این غار به ۱۶۰ میلیون سال پیش برمی‌گردد یعنی دوران ژوراسیک میانی. در این غار بقایای زیادی از استخوان‌های حیواناتی همچون گوسفند، شتر، الاغ و پرندگان دیده شده است، براساس شواهد موجود شاید بتوان گفت زمانی این غار پناهگاه حیوانات درنده بوده است.
قلعه اسماعیلیان
قلعه اسماعیلیان متعلق به زمان سلجوقیان است. این قلعه از چهار طرف توسط کوهستان احاطه شده است. در کتب تاریخی آمده است که برای ساخت این قلعه ۱۲ سال مطالعه شده است تا از هر نظر ایمن باشد و دشمن راهی به آن نیابد. همچنین چهار آب انبار درون قلعه وجود دارد که سالم‌ترین آن‌ها در بالاترین سطح کوه قرار دارد و تنها پوشش گنبدی آن در وسط از بین رفته است.
چشمه مرتضی علی
چشمه‌های طبیعی که در برخی مناطق ایران وجود دارند، همواره جزء جاذبه‌های گردشگری پرطرفدار بوده‌اند. در طبس چشمه‌ی آب گرمی با نام چشمه مرتضی علی وجود دارد. این چشمه، یک چشمه آب گرم معمولی نیست و تنها علتی که آن را از سایر چشمه‌های آب گرم متمایز می‌کند این است که آب این چشمه تلفیقی از آب سرد و گرم می‌باشد. در چشمه مرتضی علی آب سرد و گرم تا مسافت ۳۰۰ متری در کنار یک‌دیگر پیش می‌روند و به راحتی از هم قابل تفکیک می‌باشند. این که بتوانید در یک سمت رودخانه آب گرم و در سمت دیگر آن آب سرد را حس کنید واقعا شگفت انگیز است! این چشمه مزایای زیادی برای مردم آن منطقه دارد؛ زیرا علاوه بر این که آب موجود در آن به مزارع و باغ‌های اطراف می‌ریزد، خواص درمانی زیادی برای پوست دارد و برای درمان تعدادی از بیماری‌های پوستی مفید است.
قلعه طبس
سبک معماری قلعۀ طبس گویای قدمت بسیار این بناست. مشرق و مغرب و شمال قلعه با کوه احاطه شده است و جز قلّۀ کوه‌ها چیز دیگری به چشم نمی‌خورد. اما در جنوب قلعه یک مکان وسیع روشن وجود دارد که جلگۀ طبس نام دارد. به علت مجاورت قلعه مزبور به این جلگه، اسماعیلیان آن را «قلعه طبس» می‌گفتند.
سفر به طبس
طبس شهر پرماجرایی است. از ابتدای تاریخ تا کنون زیسته است و فراز و نشیب‌های بسیار را از سر گذرانده است. بعد از زلزلۀ سال ۱۳۵۷ از اتفاقات نزدیک به ما که شاید هنوز یاد و خاطره‌اش زنده باشد شکست حملۀ نظامی آمریکا به ایران در طبس است. این واقعه در پنجم اردیبهشت سال ۱۳۵۹ اتفاق افتاد. یعنی فقط دو سال بعد از زلزله که طبس را ویران کرده بود. اما این خاک سرافراز با صلابتی مثال زدنی در مقابل حملۀ نظامی آمریکا ایستاد. برای سفر به طبس نگران اقامتگاه نباشید. شما با اجاره روزانه منزل در طبس یا اجاره سوئیت ارزان در طبس می‌توانید بهترین و مهیج‌ترین سفر را تجربه کنید. البته لازم است اشاره شود که آب و هوای معتدل و دل‌نواز شهر طبس، مخصوصاً زمانی که به دیدار از آبشار معروف این شهر رفته باشید یکی از مهمترین دلایلی است که گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند. برای دیدن آبشار درست مثل بسیاری دیگر از آبشارهای باصفا که می‌شناسیم، لازم است مسافت قابل توجهی را پیاده طی کنید. این راه تقریباً طولانی که از میان دره می‌گذرد ممکن است بسیار دشوار به نظر برسد و افراد زیادی را از ادامۀ راه منصرف کند. اما اگر از مشکلات مربوط به پا و کمر رنج نمی‌برید، سختی راه را نادیده بگیرید و این راه را طی کنید. این راه دشوار و طولانی، نوعی آب‌نوردی است که شاید در سایر مقاصد گردشگری مثل و مانندش وجود نداشته باشد. اتفاقاً یکی از موارد قابل ذکر نیز این است که در این راه، امکان عبور و مرور ماشین‌ها وجود ندارد و همین امر سبب شده است که هوای این منطقه بسیار تمیز باشد. بنابراین، اگر به ورزش علاقه دارید و طرفدار سلامتی و محیط زیست هستید بهتر است این فرصت ناب را غنیمت بشمارید و ورزش آب‌نوردی را از همین نقطه آغاز کنید. در ضمن، در سفر به شهر طبس به هیچ عنوان نگران محل اقامت و روزهای سفر نباشید و تنها سعی کنید از لحظه‌ها لذت ببرید چون در این شهر دلبرانه نیز میزبون، میزبان شماست.
