کلات، شهر مُحاط با تپه ماهورها و کوه‌های هزارمسجد(خواندن 7 دقیقه)

کلات زیبا، سبز و دوست داشتنی، شهر نادر است. کوه‌هایی که کلات را احاطه کرده‌اند، آب و هوای دلکش و آب گوارای قره‌سو سبب شد که نادر کشورگشا پس از اینکه به حکومت رسید و دست مزاحمان و مهاجمان را از خاک ایران کوتاه کرد دستور دهد در کلات کاخی برای او بسازند که به درخشندگی خورشید باشد. حالا پس از گذشت سیصد سال کاخ او همچنان می‌درخشد. نادر سال‌های عمرش را در همین کاخ به سر برد. او گنجینه‌اش را در همین کاخ پنهان کرد. آیات روی دیوارۀ زیرزمین کاخ، این تصور را ایجاد کرده که شاید نادر می‌خواسته همین کاخ آرامگاهش باشد. در این سفر مجازی میزبون قصد دارد به یکی از زیباترین شهرهای کوچک ایران زمین در ضلع شرقی استان خراسان رضوی سفر کند. شهر کلات که شاید بارها و بارها نامش را شنیده باشید اما هرگز به آن سفر نکرده باشید ویژگی‌های نابی دارد. یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد دروازۀ شهر است. برای ورود به شهر کلات باید از قلب کوه‌های هزار مسجد عبور کنید. برای رسیدن به این ورودی شگفت‌انگیز نیز باید کمرکش کوه را بالا بروید، البته با ماشین. چون در اصل، جاده بر کمرکش کوه طراحی و ساخته شده است. به همین دلیل سرپایینی‌ها و سربالایی‌های بسیاری دارد. محیط جاده نیز با انواع و اقسام گیاهان کمیاب و منحصر به فرد پوشیده شده است که توانسته‌اند منظرۀ چشم‌نوازی را به تصویر بکشند. در این مقاله به طور مفصل به تمام این زیبایی‌های ناب پرداخته شده است. پس میزبون از شما یاران همیشگی دعوت می‌کند برای آشنایی بیشتر با یک جاذبۀ ارزشمند و دلنواز دیگر از ایران زمین تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

سفر به شهر تماشایی کلات همراه با میزبون

موقعیت جغرافیایی کلات

کلات در لغت به معنی آبادی و زیستگاه بر فراز کوه است. کلات یا دژ نادر در شمال شرقی استان خراسان رضوی واقع است. شمالش را تپه ماهورها و جنوبش را کوه‌های هزارمسجد، شرقش را سرخس و غربش را درگز احاطه کرده است.

کلات شهری است که در قیاس با سرزمین پهناور ایران زمین، یک وجب خاک بیشتر نیست. اما کوه، رود، دشت، دره، باغ، شالیزار را با هم دارد. کرد، ترک، فارس، معماری ایران، هنر هندوستان، اسطوره، تاریخ؛ همه را با هم در خود جای داده است.

شاید جالب باشد بدانید که یکی از مهمترین و البته تماشایی‌ترین جذابیت‌های کلات زیبا و محبوب، مسیر رسیدن به آن است. اگر از شهر مشهد بخواهید به شهر کلات سفر کنید در تمام راه، مخصوصاً از زمانی که وارد جادۀ اصلی کلات شوید، دشت‌های سر سبز و پر از گل را خواهید دید. گل‌ها و گیاهان سبزی که در این مسیر خواهید دید همه به صورت خودرو از دل زمین رویش پیدا کرده‌اند و به تعبیری شاید گیاهان و گل‌هایی وحشی به شمار روند. به همین دلیل در میان این فضای سبز دلبرانه بدون شک انواع و اقسام گیاهان دارویی که مصارف مهم و تخصصی خواهند داشت را خواهید یافت.

پس از عبور از دشت‌های وسیع و خوش آب و رنگ و خوش‌منظره، به پیچ و تاب جاده خواهید رسید. در این قسمت از راه باید خیلی مراقب باشید، چون زیبایی جاده سر به آسمان می‌گذارد و تمام هوش و حواس افراد را به خود جلب می‌کند و به همین ترتیب پیچ و تاب جاده نیز اوج می‌گیرد و حواس جمع برای رانندگی را طلب می‌کند. این محدودۀ خاص یکی از رؤیایی‌ترین جاده‌ها در تمام دنیا به شمار می‌رود. هر قسمت از این جاده یک رنگ خاص دارد. رنگی که به دلیل جنس متفاوت خاک یا نوع متفاوت گیاهان خودرو جلوه می‌کند.

دیگر اینکه؛ این جادۀ منحصر به فرد، خلوت است و در طول آن مخصوصاً در قسمت پیچ و تاب‌ها از مغازه‌های جاده‌ای و تجمع افراد، خبری نیست. همین موضوع باعص می‌شود شگفتی و زیبایی و رؤیاگونگی راه صدچندان شود. چون در این جاده احساس خواهید کرد که به آسمان نزدیکتر هستید و در طول جاده با هر پستی و بلندی احساس خواهید کرد که دارید به سمت آسمان پیش می‌روید یا از آن دور می‌شوید.

پ.ن: در این جادۀ تماشایی و پرچالش، ماهرانه رانندگی کنید تا خطری شما و خانوادۀ عزیزتان را تهدید نکند. در ضمن برای رسیدن به مقصد عجله نکنید مدتی در راه توقف کنید و از مسیر لذت ببرید. این راه، زیباترین راه در تمام جهان است.

فردوسی حکیم در وصف این شهر بی نظیر می‌گوید:
همان به که سوی کلات و چرم/ برانیم و منزل کنیم از میم
چپ و راست آباد و آب روان / بیابان چه جوییم و رنج روان

کلات دژ نفوذناپذیر

این یک وجب از خاک پاک ایران، دژی نفوذ ناپذیر است. این دژ در مقابل تیمور گورکانی ایستادگی کرد. تیمور ۱۴ بار به کلات زیبا لشگر کشید و حمله کرد و هر ۱۴ بار ناکام ماند. کلات خزانه و قلعۀ امنی است که نادرشاه افشار خزاین به غنیمت آورده از هند را درونش پنهان ساخت. نادر مردی دانا، مقتدر و آگاه بود. او می‌دانست که کلات زیبا، امنیت او، خانواده‌اش و گنجینه‌اش را تأمین و تضمین می‌کند.

کاخ خورشید

خانۀ امنی که در کلات به دستور نادر بنا شد، کاخ خورشید نام دارد. این خانۀ امن مهم‌ترین جاذبۀ گردشگری و تاریخی کلات محسوب می‌شود. البته این بنای تاریخی بی اندازه ارزشمند است. باید اضافه کنم که ساخت بنا هنوز نیمه‌تمام بود که نادر در آن زندگی می‌کرد. حتی پس از درگذشت او نیز، نیمه تمام رها شد.

کاخ خورشید یک اثر ملی

کاخ خورشید در سال ۱۳۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا سه طبقه دارد. ساخت آن توسط اسرای هندی با تلفیقی از معماری ایرانی و هندی صورت گرفته است. اسرای هندی روی دیوارهای کاخ خورشید موز و آناناس کنده کاری کرده‌اند.

تدبیر و اقتدار نادرشاه افشار

نادر از هندوستان فقط به غنائم و زر و سیم قناعت نکرد. او معماران هندی را به اسیری گرفت. از دانش آن‌ها برای آبادی ایران استفاده کرد. جنگ به هیچ عنوان اتفاق خوبی نیست. لشگرکشی به هر خاک و دیاری نکوهیده است. به اسیری گرفتن هم افتخاری ندارد. اما همین که این مرد مقتدر در دوران خود به فکر سازندگی بوده است قابل تقدیر است. در ضمن فراموش نکنیم که دوران نادر به فردی مقتدر نیاز داشت. اقتدار نادر سبب شد تا باری دیگر ایران رنگ خوشی و آرامش را ببیند.

بند نادری

از دیگر آثار دیدنی کلات، بند نادری است. بند نادری ۷۰ متر ارتفاع دارد. طبق شواهد موجود ممکن است در دوره ایلخانان مغول از سنگ و آجر و ساروج ساخته شده باشد. چنگیز مغول سال ۶۶۰ ه‍.ق‌ به ایران حمله کرد. دورۀ مغول سده‌های هفتم و هشتم را دربرمی‌گیرد.

نهر قره‌سو

جاذبۀ دیگر کلات، یک رشته لوله سنگی است. این لوله‌های سنگی آب شیرین نهر قره‌سو را به کلات می‌رسانده است. از کاخ خورشید تا نهر قره‌سو ۱۲ کیلومتر فاصله است. حالا جز تکه‌هایی از این لوله‌ها باقی نیست. آب قره‌سو در گوارائی و شیرینی زبان‌زد خاص و عام است. نادرِ باهوش و ذکاوت، آب قره‌سو را به کاخ خورشید و شهر روانه کرده بود. او، خانواده‌اش، مردم شهر از این آب گوارا می‌نوشیدند.

قلعه فرود

اثر دیگر، قلعه فرود شاهنامه است. فرود پسر سیاوش و برادر کیخسرو است. فرود به دست طوس کشته شد. این قلعه در روستای گرو در یک کیلومتری شمال غربی کلات قرار دارد. عمر این قلعه به دوره پیش از اسلام می‌رسد.