محلۀ زرتشتی‌ها در یزد فقط یک محلۀ سادۀ معمولی نیست. در کل بافت قدیمی کشور عزیز و سربلندمان ایران برای هر تکه از خاک و آبادی و آبش پیشینه و قصه‌ای دارد. این قصه و پیشینه در لا به لای کلماتش از یک فلسفه و یک نوع تفکر حکایت دارد. این فلسفه و تفکر جلوه‌هایی در جامعه دارد که به این جلوه‌ها فرهنگ جامعه گفته می‌شود.
جزئیات رعایت شده در محلۀ زرتشتی‌های یزد بیان کنندۀ فرهنگ غنی ایران زمین در گذشته است. در این نوشته با میزبون همراه باشید تا فرهنگ غنی گذشتۀ یزد را بهتر بشناسیم.
پیش از اسلام و مذهب زرتشتی
پیش از ورود دین مبین اسلام به ایران، ایرانیان یکتاپرست بودند. پیامبر ایرانیان زرتشت بود و مذهب زرتشتی داشتند. برخی از ایرانیان یکتاپرست با آغوش باز اسلام را پذیرفتند، برخی دیگر برای پذیرش اسلام دنبال ادلّه گشتند؛ اما برخی ترجیح دادند با پرداخت مالیات به اعراب همچنان زرتشتی باقی بمانند. به هر حال بسیاری از آداب و رسوم ما ایرانیان که امروزه در زندگی همۀ ما جریان دارد در مذهب زرتشتی ریشه دارد. بخش قابل توجهی از این آیین‌ها بیش از سایر مناطق کشور در یزد باقی مانده است. شاید چون یزد در آن زمان به علت موقعیت جغرافیایی اش کمتر مورد توجه اعراب قرار گرفته است. زرتشتی‌ها در آن زمان به یزد مهاجرت کرده‌اند. به احتمال قوی این شهر از اجبار برای تغییر دین و آیین در امان بوده است.
بناهای محلۀ زرتشتی‌ها
بناهای این محله به معنای واقعی کلمه دلکش و جذاب هستند. از جملۀ این بناها آتشکده معروف آتش ورهرام است. البته این آتشکده یادگار دوره ناصرالدین شاه قاجار است. پس خیلی قدیمی نیست. دیگر بناهای مهم تاریخی این محله عبارتند از: خانه ورمزدا، خانه رستمی، دبستان دینیاری، گاهنبارخانه، خانه ورجاوند، آتشکده زرتشتیان و بیمارستان بهمن.
جزئیات بافت قدیمی در محلۀ زرتشتی‌ها
زیبایی و دلکشی کوچه‌ها وصف‌ناپذیرند. تصور کنید قدم زدن در کوچه‌های کاه‌گلی تو در تو چه قدر می‌تواند آرامش‌بخش باشد. برای قدم زدن در این کوچه‌ها میزبون توصیه می‌کند با اجاره سوئیت در یزد هرگونه نگرانی را از خود دور کنید و فقط از فضایی که در آن قرار گرفته اید از همان لحظۀ باشکوه که در حال تجربه‌اش هستید لذت ببرید. البته در حین قدم زدن به جزئیات به کار رفته در کوچه توجه کنید. همان طور که اشاره شد این جزئیات دربردارندۀ فرهنگ غنی گذشتۀ ایران هستند. با توجه به فرهنگ گذشته می‌توانیم این فرهنگ غنی را زنده نگه داریم. محلات زرتشتی نشین یزد تنها به یک منطقه محدود نمی‌شوند. برخی از آن‌ها دقیقا اندازه محله‌های مسلمان نیشین قدمت دارند. اما اگر در بین آن‌ها قدم بزنید، حتما شاهد تفاوت‌ها خواهید بود. بافت محله زرتشتیان از نظر دانه بندی و تاب و خم‌ها بسیار متفاوت است. خانه‌هایی که در محله زرتشتیان یزد درست شده‌اند، کاملا تجلی از اعتقاداتشان است. برای مثال خانه‌های زرتشتی دارای حیاط‌های مربعی شکل هستند در صورتی که حیاط خانه‌های محله مسلمانان دارای شکل هندسی متفاوت‌تری است. اما تفاوت‌ها تنها به این موارد ختم نمی‌شوند. در ادامه در مورد شگفتی‌های محله زرتشتی‌ها بیشتر باهم صحبت می‌کنیم.
درکوب‌ها
در محلۀ زرتشتی‌ها، در گذشته از درکوب های مسی بر روی درهای چوبی استفاده می‌شد. این درکوب‌ها حکم زنگ یا اف اف امروزی را داشتند. این درکوب‌ها از اف اف های امروزی چیزی کم نداشتند چون اهالی خانه را آگاه می‌کردند که آیا یک مرد پشت در منتظر است یا یک زن. چطور؟ متن را بخوانید درهای خانه‌های قدیمی ایرانی دو درکوب داشت؛ یکی برای آقایان و یکی برای بانوان. علت این امر این بود که صاحبخانه بتواند تشخیص بدهد که چه کسی بر در خانه منتظر باز شدن در است. از این جهت که بدانند چه کسی باید برای گشودن در به روی مهمان به استقبال برود، زن خانه باشد یا مرد خانه. این گونه اطلاعات برای خانواده‌های محافظه کار و به ویژه بعدها برای مسلمانان بسیار ضروری بود. درکوب سمت راست که بزرگتر بود و صدای بم تری ایجاد می کرد برای مردان بود و درکوب سمت چپ که صدای آن کمتر بود، برای بانوان بود.
جاهای دیدنی یزد ؛ ۳۸ شاهکار معماری ، یادگارهای تاریخ ایران زمین
این مسأله یک مورد دیگر دربارۀ گذشتگان و دقت نظر آن‌ها بیان می‌کند. این نکته، قدرت تمییز و تشخیص است. گذشتگان ما به خیلی چیزها از جمله صداها توجه داشتند. امری که امروزه در زندگی ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
سکوها و طاقچه‌ها
تا به حال به این امر توجه داشته‌اید که وجود سکوها و طاقچه‌ها در کوچه‌ها چقدر می‌تواند به محبت بین آدم‌ها اضافه کند؟ در گذشته در محلۀ زرتشتی‌ها در یزد سکوها و طاقچه‌ها وجود دارند. مردم می‌توانستند هر وقت خسته شدند روی این سکوها بنشینند و خستگی را از تن بیرون کنند. یا همسایه‌ها می‌توانستند چند دقیقه‌ای شاید هم چند ساعتی کنار هم بنشینند و گفتگو کنند. علاوه بر سکو، طاقچه‌هایی هم وجود دارد که چراغ پیه سوز یا فانوس روی آن می‌گذاشته‌اند. امروزههم به یاد قدیم هنوز چراغ‌های پیه سوز زینتی روی طاقچه‌ها می‌گذارند. اهالی این محل ینت‌های پیشین را راحت از دست نمی‌دهند. زندگی در یک سوئیت در یزد آن هم در این محله بسیار رؤیایی است.
کوچۀ آشتی کنان
شاید جالب باشد که بدانید کوچۀ آشتی کنان یزد مربوط به محلۀ زرتشتی‌ها است. کوچۀ باریک و بلند و پیچ در پیچی که به کوچه آشتی کنان شهرت داشته، دارد و خواهد داشت. در قسمت بالای این کوچه‌ها، قوس‌هایی تعبیه شده که هم، در زیر آفتاب مستقیم کویر حکم سایه بان را دارد و هم، چون از بالا کوچه را به بخش های کوچکتری تقسیم می کند، باعث می شود طول کوچه‌ها کمتر به نظر برسد و عبور از آن برای عابران چندان خسته کننده نباشد.
میزبون مثل همیشه در سفر به یزد و دیدار و گردش در محلۀ زرتشتی‌ها میزبان شما خواهد بود.
