حافظیه نام دیگر آرامگاه حافظ شیرازی، شاعر بلند آوازۀ فارسی است. این شاعر سر شناس و محبوب در ابتدای قرن هشتم هجری یعنی سال ۷۲۷ چشم به جهان گشود و در اواخر قرن همان قرن یعنی سال ۷۹۲ چشم از جهان فرو بست.
آرامگاه این شاعر نامی در شمال شهر شیراز و در جنوب دروازه قرآن قرار گرفته است. حافظیه ۲ هکتار مساحت دارد. همچنین این بنا از دو صحن شمالی و جنوبی تشکیل شده است. این دو صحن به وسیلۀ یک تالار از هم جدا شده‌اند. مجموعۀ آرامگاه حافظ ۴ درب ورودی و خروجی دارد. البته درب اصلی مجموعه در جنوب این بنا قرار دارد. دو درب در سمت غرب و یک درب در شمال شرق بنا وجود دارد. میزبون همراهان همیشگی خود را به دیدار از مجموعۀ آرامگاه حافظ دعوت می‌کند.
ردپای تاریخ در بنای حافظیه
۶۵ سال از پروازِ جانِ حافظ از زمین خاکی به آسمان آبی گذشته بود که حاکم وقت شیراز زیبا یعنی میرزا ابوالقاسم گورکانی با همکاری و همراهی وزیرش شمس الدین محمد یغمایی برای ساخت عمارتی به منظور آرامگاه این مرد شریف به تکاپو افتادند. ثمرۀ این تکاپو، بنا شدن عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبرۀ حافظ شیرازی بود. همچنین در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخته شد که آب رکن آباد آن را پُر می‌کرد. میزبون بر آن است که سرگذشت این بنای محبوب را روایت کند.
این بنا نه تنها برای ایرانیان که برای گردشگران خارجی نیز بسیار مورد توجه و جالب و دیدنی است. حافظیه خورشید شیراز است و از جمله زیباترین و پر طرفدارترین جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود. با اجاره سوئیت در شیراز و اقامت در منزل مبله شیراز را آسوده تر از همیشه تجربه کنید.
دوره صفویان و افشاریان
سپس، چند قرن بعد، یعنی اوایل قرن یازده هجری قمری، در دوران حکومت شاه عباس صفوی، این بنا مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. به علاوه در دوران افشاریه نیز به دستور نادرشاه افشار مجدداً مورد بازسازی قرار گرفت.
دوره زندیه
تا اینکه دوران روزگار به کریم خان زند رسید. کریم خان زند، در سال ۱۱۵۲ هجری شمسی بارگاهی به سبک بناهای دیگر زندیه بر مقبرۀ حافظ بنا کرد. این مرد بزرگ بر تربت حافظ شیرازی عزیز سنگی مرمرین قرار داد. همان سنگ همچنان بر مقبرۀ حافظ باقی است. بر روی سنگ مرمرین مزار, دو غزل از حافظِ شیرین سخن به قلم حاجی آقاسی بیک افشار آذربایجانی نگاشته شده است. مطلع این دو غزل عبارتند از:
مژدۀ وصل تو کو کز سر جان برخیزم / طایر قدسم و از هر دو جهان آزادم
و
ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش / پیوسته در حمایت لطف اله باش
تالار بنای حافظیه
تالار این بنا ۵۶ متر طول دارد و ۸ متر عرض، ۲۰ ستون سنگی دارد. هر کدام از این ستون های سنگی ۵ متر ارتفاع دارند. این تالار از یادگارهای دوران زندیه است. در سر تا سر تالار آثار معماری دوران زندیه به چشم می‌خورد. البته در ابتدا این تالار ۴ ستون و ۴ اتاق داشت. در طی گذشت سالیان اتاق ها از تالار حذف شدند. امروزه هنوز دو اتاق در شرق و غرب تالار قرار دارد. یکی از این اتاق ها متعلق است به سازمان میراث فرهنگی و دیگری به دفتر آرامگاه تبدیل شده است.
دوره قاجار و پهلوی
پس از کریم خان زند، در دوران قاجار، یعنی حول و حوش سال ۱۲۳۵ هجری شمسی، حاکم وقت فارس یعنی ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله باری دیگر آرامگاه حافظ را مورد بازسازی و مرمت قرار داد. ۲۰ سال بعد از این مرمت، یعنی در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی فرهاد میرزا معتمدالدوله که در این زمان حاکم فارس بود در گرداگرد مقبرۀ حافظ شیرین سخن کوشکی چوبی ساخت.
سپس در سال ۱۲۷۸ هجری شمسی اردشیر زردشتی یزدی مجدداً به مرمت و بازسازی بنای حافظیه پرداخت و بر فراز آرامگاه حافظ کوشک دیگری بنا کرد. البته سید علی‌اکبر فال اسیری بنای مرمت شده را ویران کرد. دلیل این ویرانی هم زردشتی بودن اردشیر زردشتی یزدی بود.
سه سال این بنا همچنان ویران باقی ماند. تا اینکه در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی، چیزی حول و حوش ۱۲۰ سال پیش حاکم وقت فارس یعنی شاهزاده ملک منصور ملقب به شعاع السلطنه دست به کار شد. این شاهزادۀ خوش فکر با همراهی و همکاری علی اکبر مزین الدوله ملقب به نقاش باشی، کوشکی آهنی بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه‌ای بر آن قرار داد.
این بنا به همین حال باقی بود تا اینکه در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، استان‌دار فارس، دبیر اعظم بهرامی، سر دری بزرگ و سنگی بر دیوار جنوبی بنای آرامگاه نصب کرد و به ابادانی نارنجستان پرداخت.
اما بنای امروزی
سرهنگ علی ریاضی رئیس فرهنگ فارس با کمک و همکاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی، با الهام از عناصر معماری دوران کریم خان زند بنای حافظیه را بازسازی کردند.
سرانجام در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی علی اصغر حکمت توانست به وسیلۀ طراحی ماکسیم سیرو فرانسوی و همکاری علی سامی با بهره گیری از معماری دوران زندیه بنای کنونی را به اجرا درآورد.
دوره جمهوری اسلامی
هم اکنون نیز این بنا مورد مرمت و بازسازی و در واقع مراقبت قرار می‌گیرد. در سال ۱۳۸۶ مقبره ها و باغ های اطراف به مجموعه اضافه شدند. سطح مسی روی گنبد تمیز شد و بخش های آسیب دیدۀ ساختمان تعمیر شد.
این سیر تاریخی به خوبی نمایان گر محبوبیت حافظ شیرازی این شاعر نامی در تمام دوران تاریخ است. اول اینکه فقط ۶۵ سال حافظ مورد بی مهری و کم توجهی قرار گرفت دیگر اینکه همیشه حاکمان فارس حرمت این شاعر بزرگ را داشته‌اند و ادب دوست و ادب پرور بوده‌اند.
شیراز در یک نگاه:
دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت، رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم
معماری امروزی حافظیه
امروزه بنای آرامگاه به ۴ بخش تقسیم شده است.
۱) محوطه شمالی
در محوطۀ شمالی، آرامگاه حافظ و درخت های نارنج و دو حوض مستطیل شکل بزرگ شرقی و غربی وجود دارند. همچنین ساختمان با مساحت ۳۳۰ متر مربع مختص به حافظ شناسی و کتابخانه‌ای با مساحت ۴۴۰ متر مربع و یک فروشگاه محصولات فرهنگی نیز در این محوطه وجود دارند.
۲) رواق چهار ستونه یا بیست ستون
رواق چهار ستونه یا بیست ستون همان تالاری است که کریم خان زند بنا کرد. امروزه بر روی دیوارهای دو طرف رواق سنگ های مرمرین نهاده شده است. بر فراز این سنگ ها کتیبه‌ای از سنگ مرمر نقر شده است. این رواق نسبت به تمام بخش های دیگر مجموعۀ آرامگاه در ارتفاع بالاتری قرار گرفته است. این رواق هم چون گذشته محوطۀ شمالی را به بخش جنوبی مجموعه مرتبط می‌کند.
۳) آب انبار
در زیر رواق چهار ستون، آب انبار قرار گرفته است. آب انبار به صورت یک کانال در وسط رواق بیست ستونه قرار دارد. این اب انبار حافظیه را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. مقبرۀ حافظ خوش نام در بخش شمالی مجموعه قرار گرفته است.
۴) آرامگاه خاندان قوام
در سمت چپ رواق بیست ستونه اتاق بزرگی قرار گرفته است. این اتاق بزرگ به آرامگاه قوام السلطنه تعلق دارد. دو اتاق دیگر در کنار این اتاق بزرگ وجود دارد. علاوه بر این دو اتاق، شش اتاق دیگر هم در همین فضا دیده می‌شوند. سه تا از این اتاق ها آرامگاه هستند و سه اتاق دیگر به هنرهایی نظیر نقاشی، مینیاتور، معرق سازی و مینا کاری تعلق دارند.
اگر دوست دارید بیشتر دربارۀ شیراز بخوانید روی لینک زیر کلیک کنید:
[…] بزرگان زبان و ادب پارسی را پرورید. هماکنون نیز هرساله آرامگاه حافظ، سعدی، خواجوی کرمانی، شوریدۀ شیرازی، ابن خفیف و شاه […]